Hiệp định Mua sắm Chính phủ (GPA): Cân nhắc lợi ích trước đàm phán

Ra đời sau khi kết thúc vòng đàm phán Uruguay năm 1994 và đến năm 1996, các hoạt động thúc đẩy minh bạch đa phương được bắt đầu, đến nay, GPAđã có sự tham gia của 41 thành viên Tổ chức thương mại thế giới (WTO). Việt Nam đang trong quá trình xem xét, cân nhắc tới việc gia nhập GPA, trước hết là với tư cách là quan sát viên.

Ông Philippe Pelletier, Ban thư ký WTO, cho biết: "Quy mô thị trường GPA khoảng 1,6 nghìn tỷ USD, chiếm khoảng 2,5% GDP Thế giới (2008). Bao gồm hơn 1,2 nghìn tỷ USD của hai thành viên lớn nhất (Mỹ và EU), chiếm khoảng 75%. Bảy lĩnh vực tiềm năng với Việt Nam khi gia nhập GPA là: dịch vụ xây dựng; máy tính và các dịch vụ liên quan; các dịch vụ viễn thông; các sản phẩm nguyên liệu, xăng dầu; hàng dệt, quần áo và giày dép; các sản phẩm nhựa và cao su và sản phẩm bằng gỗ. Mỹ, EU và Nhật Bản có thể đem lại tổng cơ hội thị trường tiềm năng khoảng 500 tỷ USD. Theo tôi, cứ 1% thành công sẽ đem lại thị trường tiềm năng là 5 tỷ USD".

Những ưu đãi có thể kỳ vọng
GPA là hiệp định áp dụng đối với toàn bộ các quy định liên quan tới mua sắm công (mua sắm Chính phủ) của các nước thành viên tham gia hiệp định. Nội dung chính của hiệp định chủ yếu tập trung vào việc xác định rõ nguyên tắc không phân biệt đối xử và công khai minh bạch, trong đó chú ý vào lợi ích tổng thể của việc tự do hóa mua sắm Chính phủ. Đồng thời, hiệp định cũng quy định cụ thể về thủ tục, quy trình đấu thầu mua sắm công.
Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Đặng Huy Đông cho biết, nội dung mua sắm Chính phủ chưa được đề cập trong bất cứ hiệp định thương mại tự do nào Việt Nam tham gia. Chính vì vậy, việc hiểu rõ nội dung của GPA và tác động của nó đến các nước đang phát triển có ý nghĩa quan trọng đối với Việt Nam.
"Chúng tôi đang tích cực nghiên cứu tìm hiểu các quy định quốc tế về mua sắm Chính phủ mà trước hết là việc xúc tiến các thủ tục tham gia quan sát viên của Hiệp định. Qua hội nghị này, Bộ sẽ nghiên cứu và đề xuất lên Chính phủ để có những chính sách và các bước tham gia vào GPA hợp lý, phù hợp với các mục tiêu phát triển kinh tế đất nước theo hướng coi trọng lợi ích quốc gia", ông Đông nói.
Điều Việt Nam đang quan tâm chính là sẽ nhận được lợi ích gì từ những ưu đãi (đối xử đặc biệt và khác biệt) cho các nước đang phát triển của GPA. Ưu đãi này có thể thông qua các biện pháp ưu đãi, trì hoãn việc thực hiện các nghĩa vụ cụ thể theo Hiệp định. Các biện pháp ưu đãi được áp dụng như cơ chế ưu đãi về giá cho chi phí trong nước, việc bổ sung chủ đầu tư và các lĩnh vực chịu sự điều chỉnh của Hiệp định theo lộ trình, ngưỡng giá gói thầu chịu sự điều chỉnh của Hiệp định được xác định lúc đầu cao hơn ngưỡng chung của Hiệp định và ngưỡng này sẽ giảm theo thời gian.
Các nước phát triển có khả năng được trì hoãn áp dụng bất kỳ điều khoản nào của Hiệp định (trừ điều IV (b)) để có thể có đủ thời gian chuẩn bị để hoàn thành nghĩa vụ. Thời gian trì hoãn cho các nước kém phát triển nhất là 5 năm, các nước phát triển khác không quá 3 năm. Nguyên tắc thực hiện các biện pháp ưu đãi sẽ dựa trên nhu cầu phát triển khi đạt được sự đồng thuận sau đàm phán một cách minh bạch, không phân biệt đối xử và sẽ dần dần hết hiệu lực.

Theo ông Robert Anderson, Trưởng nhóm tư vấn về mua sắm Chính phủ và chính sách cạnh tranh, Ban Thư ký WTO, Việt Nam cũng như các nước đang phát triển châu Á sẽ có lợi ích thương mại từ việc tiếp cận có bảo đảm tới các thị trường mua sắm của các nước tham gia hiệp định và tránh bị tác động bởi những biện pháp bảo hộ.
Hơn nữa, việc gia nhập GPA có thể tăng giá trị đồng tiền chi tiêu trong các hệ thống mua sắm riêng của các nước thành viên, tăng động cơ thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài, có cơ hội để tác động tới các điều khoản gia nhập của các bên tham gia khác và cơ hội để tạo ảnh hưởng tới chuyển biến trong tương lai của hiệp định.

Kinh nghiệm từ các nước khác
Hàn Quốc đã gia nhập GPA vào ngày 1/1/1997, đã đưa đến những cải thiện về bản chất cạnh tranh, tính hiệu quả của thị trường mua sắm Chính phủ, và không dẫn đến một sự gia tăng đáng kể nào về nhập khẩu. Theo ông Inbohm Choi, một học giả Hàn Quốc, các nước đang phát triển khác có thể cân nhắc khả năng gia nhập GPA trong những năm tới.
Ông Robert Anderson cho biết thêm về trường hợp của Đài Loan-Trung Quốc. Sau khi gia nhập GPA vào 7/2009 thì đến cuối tháng 3/2010, một quan chức của Đài Loan thông báo rằng doanh nghiệp địa phương đã giành được các hợp đồng quốc tế trị giá 260 triệu USD. Việc gia nhập GPA cũng mang lại động cơ để hiện đại hóa luật lệ và thể chế mua sắm Chính phủ của nước này.
Trung Quốc lại cung cấp kinh nghiệm của một nước đang trong quá trình gia nhập. Nước này chính thức đệ đơn gia nhập GPA vào tháng 12/2007 dù ý thức được đây là một quá trình đầy thử thách. Bởi vì, phạm vi của nền kinh tế và hệ thống đấu thầu rộng lớn của Trung Quốc, sự khá mới mẻ của khái niệm GPA đối với nước này cũng như các câu hỏi khó, ví dụ về sự đối xử với doanh nghiệp nhà nước.
Tuy nhiên, quá trình gia nhập GPA của Trung Quốc tiến triển tốt với tất cả thành viên hiệp định. Tiến bộ đáng kể để hoàn tất quá trình gia nhập GPA dự kiến diễn ra trong năm nay có thể kể đến như trong khi bản chào thầu ban đầu không bao gồm cơ quan địa phương, bản chào thầu sửa đổi hứa hẹn đưa ra trong năm nay sẽ bao gồm các cơ quan này. "Việc gia nhập GPA là có thể kể cả khi khái niệm này mới mẻ, nếu có ý chí gia nhập", ông Robert Anderson khẳng định.
Ông Philippe Pelletier nhấn mạnh: "Để định lượng các cơ hội tiếp cận thị trường tiềm năng, Việt Nam cần xác định lợi thế của mình là gì, những nước thành viên GPA nào sẽ cung cấp tiếp cận những lĩnh vực/ngành mà Chính phủ quan tâm và cuối cùng là ước tính quy mô tiềm năng của lĩnh vực/ngành thuộc quan tâm đã được mở cửa.
Tuy chúng tôi mới phân tích 7 lĩnh vực của 3 nước thành viên là Mỹ, EU, Nhật nhưng Việt Nam cần xác định rõ mình sẽ quan tâm đến lĩnh vực nào và thị trường quan tâm của các nước thành viên GPA là gì. Từ đó, cân nhắc tới khả năng mở rộng thị trường trong tương lai khi có nhiều nước đang tiến hành đàm phán để gia nhập GPA như Trung Quốc, Ấn Độ...".

Phương Diệp

KINH DOANH số 90, ra ngày 23/05/2011