Có thể lấy trường hợp xuất khẩu cá tra để cho thấy đây là trường hợp điển hình của ngành nông – thủy sản đã chịu ảnh hưởng rất lớn từ xu hướng an toàn thực phẩm (ANTP) toàn cầu hiện nay.
Trong thời gian tới, các quy định nghiêm ngặt và chương trình thanh tra cá da trơn của Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ (USDA) được cho là rào cản kỹ thuật đối với những doanh nghiệp (DN) xuất khẩu cá tra Việt Nam.
Còn tại thị trường EU, với những quy định kiểm soát cực kỳ khó tính về mức độ ATTP, nên năm 2016 là năm giảm thứ ba liên tiếp đối với hoạt động xuất khẩu cá tra vào đây, dẫn tới EU rời khỏi vị trí trong Top 3 thị trường nhập khẩu cá tra lớn nhất của Việt Nam.
“Bóng ma” Farm Bill
Những “rào cản” về ATTP ở các thị trường lớn như Hoa Kỳ, EU đã khiến Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) dự báo, kim ngạch xuất khẩu cá tra trong năm 2017 tăng nhẹ 4%, lên hơn 1,7 tỷ USD.
Ngày 26/4, chia sẻ với những DN xuất khẩu nông – thủy sản tại Hội thảo quốc tế về Xu hướng ATTP toàn cầu và Giải pháp gia tăng xuất khẩu cho DN diễn ra tại Tp.HCM, ông Rick Gilmore, Chủ tịch Diễn đàn ATTP Toàn cầu (GFSF), nhấn mạnh đây là thời điểm các DN Việt nên tuân thủ các đạo luật về ATTP tại những quốc gia nhập khẩu vốn được lập ra để xây dựng các “rào cản” nhằm mục đích giảm thiểu những thiệt hại đối với đơn vị sản xuất, chế biến nông – thủy sản.
Theo ông Rick Gilmore, một quy định sắp sửa có hiệu lực là USDA tái kiểm tra các sản phẩm cá, sẽ chính thức áp dụng triệt để từ ngày 1/9/2017, thời điểm đạo luật Nông trại (Farm Bill) 2014 có hiệu lực. Từ thời điểm đó, tất cả lô hàng nhập khẩu cá da trơn và cá vào Hoa Kỳ sẽ được yêu cầu xuất trình đầy đủ hồ sơ cho USDA để phục vụ việc tái kiểm tra.
Do đó, những quốc gia nước ngoài muốn tiếp tục xuất khẩu các mặt hàng này đến Hoa Kỳ phải nộp các tài liệu chứng minh sự tương đồng giữa hệ thống nuôi cá của họ với hệ thống nuôi của Hoa Kỳ. Vào ngày 7/4/2017, Việt Nam đã đạt được “Bước 1” của quá trình chứng minh sự tương đồng.
Riêng trong giai đoạn chuyển giao, từ ngày 1/3/2016 đến ngày 1/9/2017, Cơ quan Y tế về ATTP và Kiểm tra dịch vụ của Hoa Kỳ (FSIS) sẽ sử dụng “Chiến lược thanh tra tạm thời” các lô hàng cá và cá da trơn nhập khẩu sẽ được lựa chọn để tái kiểm tra tùy theo từng loại cũng như sẽ kiểm tra dư lượng hoá chất ít nhất mỗi quý một lần.
Ngược dòng thời gian, có thể thấy cá tra Việt Nam xuất khẩu đã vấp phải nhiều “hàng rào” trên thị trường Hoa Kỳ từ năm 2001 cho đến nay, từ cuộc chiến về tên gọi Catfish cho đến việc Hiệp hội các nhà nuôi cá nheo Hoa Kỳ (CFA) khởi kiện DN Việt Nam bán phá giá cá tra. Sắp tới là đạo luật Farm Bill 2014 có hiệu lực vào tháng 9/2017 có thể sẽ chặn đường vào thị trường Hoa Kỳ của cá tra Việt Nam.
|
Đạo luật Farm Bill 2014 sắp có hiệu lực vào tháng 9/2017 có thể sẽ chặn đường vào thị trường Hoa Kỳ của cá tra Việt Nam
Tự thay đổi hoặc bị “loại”
Từ ngày 1/9/2017, cá da trơn và cá tra được Chính quyền Hoa Kỳ chính thức công nhận là một loài cá da trơn (Catfish), dù sản xuất trong nước hay nhập khẩu, sẽ phải chịu sự giám sát của USDA.
Dựa trên những lập luận cho rằng rất khó để USDA công nhận ngành cá tra Việt Nam tương đồng như ngành cá da trơn ở Hoa Kỳ, các nhà nhập khẩu nước này lo ngại cá tra Việt Nam sẽ bị gián đoạn vào Hoa Kỳ trong thời gian dài khi Farm Bill có hiệu lực. Do đó, để hoàn thiện quy trình nuôi và chế biến nhằm đạt được tương đồng, Việt Nam cũng phải mất thời gian dài.
Mặt khác, những quy định bắt buộc về kiểm tra theo Luật ATTP cũng đẩy giá thành cá tra lên quá cao, rất khó cạnh tranh được trên thị trường Hoa Kỳ trong trường hợp USDA công nhận tương đồng, cho phép Việt Nam xuất cá tra vào nước này.
Ts. Nguyễn Thị Hồng Minh, nguyên Thứ trưởng Bộ Thủy sản, nhận định tình trạng của cá tra hiện nay là bị đối thủ “ghét” ở nhiều thị trường. Cạnh tranh bằng giảm giá dẫn đến giá bán giảm liên tục; người nuôi bỏ nghề, chu kỳ thiếu, thừa nguyên liệu; không kiểm soát được tình hình, không có số liệu phản ánh đúng thực trạng…
“Cần phải nhìn nhận rằng sản xuất và tiêu thụ cá tra vẫn tiếp tục bị cuốn vào chu kỳ giá do không ai chủ động, phát triển không bền vững và chưa có giải pháp hiệu quả”, Ts. Minh chia sẻ.
Nhìn về viễn cảnh để gia tăng xuất khẩu cá tra nói riêng và lĩnh vực nông – thủy sản nói chung, ông Nestor Sherbey, cố vấn cao cấp của Liên minh Thuận lợi hóa thương mại Việt Nam (VFTA), khuyến nghị các DN xuất khẩu của Việt Nam không thể cạnh tranh về giá trong khi xu hướng ATTP đang được đề cao trên toàn cầu như hiện nay, do đó, nên tuân thủ nghiêm ngặt theo những quy định của các tổ chức quản lý ATTP trên thế giới.
Theo ông Nestor Sherbey, các DN Việt cần nhận thức rõ vấn đề này. Bản thân DN Việt nên chủ động tận dụng khoảng thời gian này để tự thay đổi nếu không muốn bị các thị trường nhập khẩu “loại” ra một cách dễ dàng.
Theo lưu ý của vị Chủ tịch GFSF, thời điểm để DN Việt tuân thủ các quy định mới về ATTP từ những thị trường nhập khẩu là ngay bây giờ. Việc xuất khẩu thủy sản trở nên cạnh tranh gay gắt, nếu không tuân thủ quy định về ATTP, sẽ là rào cản lớn nhất khi xâm nhập thị trường.
Thế Vinh
