Doanh nghiệp chưa hết sợ thủ tục hành chính

Còn nhớ, tại Diễn đàn Kinh tế Việt Nam 2018 mới đây, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc đã nhấn mạnh quan điểm mà tác giả của tác phẩm “Tại sao các quốc gia thất bại” là “thể chế, thể chế và thể chế”. Do vậy, Việt Nam cần tiếp tục cải cách thể chế. 

“Tội” lớn hơn “công”

Tại Hội thảo “Kinh tế Việt Nam 2017 và Triển vọng 2018: Vững bước cải cách” ngày 25/1, bà Nguyễn Minh Thảo, Trưởng Ban Môi trường Kinh doanh và Năng lực cạnh tranh, Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM), đánh giá môi trường kinh doanh thời gian qua đã không ngừng cải thiện, thứ hạng của Việt Nam được nâng lên. 

Tuy nhiên, bà Thảo cho rằng vẫn còn nhiều bất cập. Cụ thể, nhiều bộ hiện vẫn còn lúng túng trong phân biệt ĐKKD đối với ngành nghề và quản lý chuyên ngành với sản phẩm hàng hóa. Do vậy, nhiều điều kiện về quản lý chuyên ngành đối với sản phẩm, hàng hóa được quy định thành ĐKKD.

Các quy định về điều kiện chung như giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh, yêu cầu về phòng cháy chữa cháy, môi trường, an toàn lao động mặc dù đã được quản lý bởi các cơ quan như Bộ KH&ĐT, Bộ Công an, Bộ TN&MT, Bộ LĐ-TB&XH, nhưng các bộ khác vẫn quy định quản lý cả những điều kiện này. 

Bên cạnh đó, vẫn còn ĐKKD không cần thiết hoặc được quy định chung chung, không rõ ràng, không cụ thể. Trong số các ĐKKD được đề xuất bãi bỏ, sửa đổi, tuy chưa thống kê chính thức nhưng khoảng 1/2 số điều kiện thuộc diện sửa đổi. 

Đồng thời, một số chỉ số môi trường kinh doanh còn ở hạng thấp trên thế giới. Như Chỉ số Khởi sự kinh doanh năm 2017 ở thứ hạng 123, giảm 2 bậc so với năm trước; DN trải qua 9 bước thủ tục, mất 22 ngày. Hai chỉ số liên quan tới cơ quan tư pháp (giải quyết tranh chấp hợp đồng và giải quyết phá sản DN) cải thiện chậm, trong đó phá sản DN nhiều năm ở vị trí thấp (hiện xếp thứ 129/190). 

Đáng chú ý, Ngân hàng Thế giới (WB) không ghi nhận được sự cải cách nào của Việt Nam về đăng ký sở hữu và sử dụng tài sản trong 10 năm qua. 

Bà Thảo chỉ rõ thêm một số bất cập về quản lý chuyên ngành đối với hàng hóa xuất nhập khẩu, như số lượng văn bản điều chỉnh hoạt động nhiều, thống kê có hơn 400 văn bản điều chỉnh hoạt động quản lý, kiểm tra chuyên ngành, phạm vi mặt hàng phải kiểm tra chuyên ngành quá rộng, chi phí kiểm tra chuyên ngành quá lớn…

Bình luận về cải cách môi trường kinh doanh, ông Nguyễn Anh Dương, Phó Trưởng Ban Kinh tế vĩ mô, CIEM, cho rằng danh sách các bộ ngành đang quyết liệt cải cách cần phải dài hơn. Hiện nay, số bộ ngành “tuyên chiến” với ĐKKD, giấy phép con chưa nhiều. Thậm chí, đâu đó vẫn còn nghe câu chuyện DN “phát khóc” vì ĐKKD.

Ông Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng CIEM, đánh giá so với yêu cầu và các nước trên thế giới, năng lực cạnh tranh của môi trường kinh doanh Việt Nam còn thấp. “Chỉ số khởi sự kinh doanh đã cải cách nhiều, nhưng vì sao xếp hạng vẫn thấp. Cải cách đơn giản, nhưng vấn đề làm thế nào để bỏ thủ tục hơn là duy trì nó”.

Trong khi đó, chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan chia sẻ rất buồn khi thấy bộ máy quản lý có kinh nghiệm 30 năm mà không phân biệt được ĐKKD với quản lý chuyên ngành.

“Một khái niệm không phân biệt được, thử hỏi chất lượng của bộ máy thế nào. ĐKKD luôn hiện hữu, cứ cắt bỏ được một số, ít lâu sau lại bùng thêm cái mới. Việc tăng lên hơn 5.000 ĐKKD như hiện nay là “tội” lớn cần phải phê phán, chứ không nên thấy có tí chuyển biến là lại khen”, bà Lan nêu quan điểm. 

Để giảm rủi ro tác động xấu tới nền kinh tế, bà Lan cho rằng tiêu chí vững bước cải cách cần nhấn mạnh, không thúc đẩy cải cách tiếp sẽ tạo thành rào cản cho phát triển kinh tế. 

Cải thiện môi trường kinh doanh không thực chất nếu bên dưới vẫn mặc cả, níu kéo lợi ích
 

Đáng lo “trên nóng, dưới lạnh”

Theo chuyên gia kinh tế Lê Đăng Doanh, 2018 là năm rất có cơ hội nhưng đầy thử thách. Có một điều mà từ trước đến nay ít cải cách như công khai minh bạch, chống tham nhũng, giải trình trách nhiệm, giám sát quyền lực… 

“Bộ trưởng, Cục trưởng chỉ có một, nhưng chúng ta có hàng vạn “ông” cán bộ là người thực thi. Cải thiện môi trường kinh doanh không thực chất nếu bên dưới vẫn mặc cả, níu kéo”, ông Doanh nói.

Ông Doanh dẫn chứng thêm như các chỉ số xếp hạng ít đề cập tới là cảm nhận tham nhũng. Trong khi đó, nhiều năm Việt Nam chỉ đạt 31/100 điểm. Điều này phản ánh tình trạng “trên nóng, dưới lạnh”. 

Đáng chú ý, 2018 là năm bước ngoặt trong hội nhập quốc tế của Việt Nam. Hàng loạt hiệp định thương mại tự do (FTA) có hiệu lực, thuế suất thuế nhập khẩu về 0%. Nếu thuế giảm mà vẫn tiếp tục chi thường xuyên cao, không tinh giản bộ máy, sức ép đối với ngân sách quốc gia rất lớn. 

“Cam kết về bộ máy công khai minh bạch, vậy phải nghiêm cấm các DN không được đút lót. Hiện nay, chi phí “bôi trơn” của DN không giảm bớt. Tỷ lệ các DN chi phí ngoài pháp luật tăng lên, thậm chí trước kia chỉ chi một bên, giờ hai bên”, ông Doanh nói.

Cùng với đó là những chi phí bất hợp lý như chi phí BOT đang gây bức xúc trong xã hội, ông Cung nhấn mạnh cần phải giải quyết dứt điểm tình trạng này trong năm 2018.

Theo ông Cung, chính sách BOT đã sai từ đầu, chứ không phải giữa chừng. Thu hút vốn tư nhân đầu tư vào BOT chỉ bổ sung cho ngân sách chứ không thể thay thế ngân sách, thay thế Nhà nước.

“Đặc biệt, trong câu chuyện thu phí BOT, không thể bắt người dân trả thứ mà họ không dùng. Trong ngành giao thông dùng thuật ngữ “làm cái này trong phạm vi dự án”. Tuy nhiên, tôi cho rằng thuật ngữ tù mù, sai lệch và không chính xác, phạm vi dự án là của các anh, còn người dân chỉ trả cái mà họ dùng”, ông Cung nhấn mạnh. 

Theo ông Cung, một số người nói đầu tư BOT sẽ giúp huy động vốn đầu tư là cách nói như bắt dân là “con tin” của BOT. Đưa ra chính sách đạt mục đích huy động vốn nhưng không phải bằng mọi giá như chúng ta trải nghiệm những năm vừa rồi. 

Bà Thảo nhấn mạnh, cần có sự quan tâm, vào cuộc tích cực, chủ động của các bộ ngành, địa phương, đặt mục tiêu ưu tiên về cải thiện môi trường kinh doanh, tạo thuận lợi cho DN. 

Trong đó, tiếp tục rà soát, đề xuất cắt giảm 1/3 – 1/2 số ĐKKD thuộc lĩnh vực quản lý chuyên ngành của các bộ (hoàn thành trong quý III/2018); Giảm ít nhất 50% các mặt hàng phải kiểm tra chuyên ngành trong từng lĩnh vực (hoàn thành trong quý IV/2018); Tập trung cải thiện các chỉ số còn thấp điểm, thấp hạng và chậm cải cách. 

Lê Thúy