Theo chuyên gia kinh tế Lê Đăng Doanh, độc quyền của ngành điện được xếp vào những ngành độc quyền tự nhiên, tức là rất khó có thể thiết lập một cơ chế cạnh tranh khi mạng lưới điện là mạng lưới thống nhất và độc nhất do một ngành quản lý.
Với việc tăng giá bán điện lần này, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) sẽ thu về khoản tiền lên đến 3.710 tỷ đồng chỉ trong 6 tháng cuối năm 2012. Tuy nhiên, EVNnhận định việc điều chỉnh giá bán điện sẽ tác động không lớn đến hoạt động sản xuất kinh doanh và sinh hoạt của người dân?
Nếu nói việc tăng giá điện 5% chỉ khiến người tiêu dùng phải chi thêm vài chục nghìn đồng/tháng sẽ không tác động lớn đến đời sống nhân dân như nhận định của EVN là cực kỳ chủ quan. Bởi giá điện tăng còn có thể gây phản ứng "domino" tăng giá các mặt hàng tiêu dùng, cộng dồn lại không thể nói là không đáng kể với người tiêu dùng.
Thực tế cũng cho thấy trong bối cảnh sản xuất đình trệ hiện nay thì việc tăng giá điện sẽ càng làm khó khăn của các doanh nghiệp (DN) thêm chồng chất. Theo số liệu của Tổng cục Thống kê công bố ngày 29/6, thì chỉ riêng trong tháng 6/2012 đã có 4.100 DN phá sản hoặc ngừng hoạt động, nâng số DN phải giải thể, ngừng hoạt động trong 6 tháng đầu năm lên hơn 26.300, tăng 5,4% so với cùng kỳ năm 2011. Yếu tố điện là một trong 6
nguyên nhân hàng đầu gây cản trở kinh doanh của các DN.
Chính phủ đã yêu cầu ngành công thương, điện lực rút kinh nghiệm về thời điểm tăng giá điện…
Điều quan trọng hơn rút kinh nghiệm là phải thực sự kiểm soát độc quyền. Việc kiểm soát độc quyền những ngành độc quyền tự nhiên là hết sức phức tạp. Muốn làm được điều này, trước tiên phải công khai cơ cấu giá thành, đề ra những định mức để đưa chi phí của ngành điện về một mức hợp lý. Ngành điện thay vì việc chỉ biết tăng giá, thì hãy nên cố gắng nâng cao hiệu quả của mình, giảm chi phí cũng như thất thoát trên lưới điện.
Liệu có thể chống được độc quyền hay không, khi mà EVNvẫn tiếp tục "một mình một chợ", thưa ông?
Việc chống độc quyền về lâu dài thì có biện pháp là cạnh tranh. Thị trường điện Việt Nam hiện nay đã có một số cải tiến so với trước đây, như: mua giá điện cạnh tranh, giá điện được điều chỉnh theo giờ cao điểm và thấp điểm. Nhưng nhìn trên toàn thể thị trường điện vẫn là một thị trường độc quyền, mức độ công khai minh bạch còn hạn chế. Vì vậy, giữa ý kiến của người dân và của ngành điện đang còn khoảng cách. Trước mắt, cơ quan quản lý nhà nước cần tăng cường công khai giám sát, quản lý giá thành, quản lý vị thế độc quyền và thực hiện công khai minh bạch nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của ngành điện.
Cho đến nay, người dân cũng như DNvẫn đang phải chấp nhận chính sách giá điện của EVN do độc quyền. Tình trạng này bao giờ mới có thể thay đổi?
Độc quyền của ngành điện được xếp vào những ngành độc quyền tự nhiên, tức là rất khó có thể thiết lập một cơ chế cạnh tranh khi mạng lưới điện là mạng lưới thống nhất và độc nhất do một ngành quản lý. Hiện nay đã có lộ trình để áp dụng cơ chế thị trường cho ngành điện, bảo đảm cung ứng điện cạnh tranh, nhà máy nào cung ứng điện giá rẻ sẽ được mua nhiều, nhà máy nào cung ứng điện giá đắt sẽ được phát điện lên lưới ít hơn. Song việc kiểm soát mạng lưới truyền tải và phân phối điện, cơ chế mua điện sẽ vẫn do EVN đảm trách. Ở nhiều nước, cơ quan quản lý cạnh tranh và kiểm soát độc quyền có nỗ lực rất lớn để làm rõ giá thành, chi phí hợp lý, loại bỏ các chi phí không hợp lý, giảm bớt hao hụt mạng lưới. Quá trình đó rất phức tạp và không phải lúc nào cũng có hiệu quả.
Theo ông, giá điện của Việt Nam hiện nay đang thấp hay cao so với các nước trong khu vực?
Giá điện cao hay thấp chỉ có thể được trả lời căn cứ vào giá thành hợp lý của ngành điện. Không thể chỉ căn cứ vào thu nhập của người dân để xác định giá điện cao hay thấp. Hiện nay, ý kiến về giá thành của ngành điện đang còn khác nhau, do mức độ công khai, minh bạc chưa đầy đủ. Người dân hy vọng các cơ quan nhà nước sẽ tăng cường giám sát giá thành, ngành điện sẽ tiếp tục hợp lý hóa công tác quản lý để đưa giá thành về mức hợp lý. Điều này không chỉ có lợi cho ngành điện, mà còn rất cần thiết cho nền kinh tế quốc dân.
Việt Nguyễn thực hiện
