Ts. Vũ Tiến Lộc, Chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, khi đánh giá về mục tiêu cơ cấu lại doanh nghiệp nhà nước (DNNN), đã nhận định rằng quá trình rút lui của DNNN phải là quá trình tiến lên của doanh nghiệp tư nhân (DNTN) để trở thành động lực của nền kinh tế, nếu không sẽ lại bị các DN FDI thâu tóm.
Ông Lộc nhận định mục tiêu cơ cấu lại DNNN sẽ tạo nhiều cơ hội mới cho các nhà đầu tư và khu vực tư nhân. Trước hết là việc được hoạt động trong một môi trường bình đẳng hơn. Tiếp đó là được quan tâm trong tiếp cận nguồn lực từ đất đai, tín dụng…
Không đủ lực hấp thụ vốn
Thực tế hiện nay, trong giai đoạn 2011-2015, cả nước đã sắp xếp được 558 DN, CPH 479 DN, tức là đạt 93% kế hoạch. Tuy nhiên, theo đánh giá của Ts. Lộc, con số này không có ý nghĩa lớn vì thực tế số vốn nhà nước được thoái ra khỏi DNNN không đáng kể, hiệu quả quản trị của DNNN không cải thiện.
Dẫn chứng, từ năm 2012 đến tháng 10/2015 cả nước thoái được 16.450 tỷ đồng, thu về 22.870 tỷ đồng. Như vậy, toàn bộ số vốn thoái và CPH chỉ tương đương 2% tổng giá trị sổ sách của DNNN.
“Kết quả cổ phần hóa đạt 93% kế hoạch nhưng chỉ đạt 2% tổng giá trị sổ sách, cho thấy là quá trình rất chậm và chưa thực chất” – Ts. Lộc nói.
Do đó, hoạt động CPH của một số DNNN thực chất chỉ là chuyển đổi từ DNNN sang công ty cổ phần, thoái vốn rất nhỏ; hoặc đối tác mua cổ phần của DNNN lại chính là DNNN.
Ông Đậu Anh Tuấn, Trưởng ban Pháp chế VCCI, cho biết hiện nay DNTN vẫn mong chờ “cháy bỏng” được cạnh tranh bình đẳng._Ông Tuấn dẫn chứng tỷ lệ tiếp cận nguồn vốn ngân hàng của DNTN chỉ chiếm 30%, trong khi các DN khác tiếp cận lên tới 70%.
Theo ông Tuấn, bức tranh kinh tế DNTN của Việt Nam vẫn đáng ngại bởi quy mô đang ngày càng nhỏ đi, không hiệu quả. Cụ thể, 58% DNTN không có thu nhập để nộp thuế trong khi cứ 10 đồng xuất khẩu thu được thì 8 đồng là đóng góp của khu vực FDI, chỉ có 2 đồng thuộc DN nội.
Nhìn vào các chỉ số này, các chuyên gia cho rằng năng lực hấp thụ của các công ty tư nhân với phần vốn nhà nước bán ra sẽ không đáng kể mà trước mắt vẫn phải trông chờ vào các đối tác ngoại.
Tuy nhiên, nhà đầu tư nước ngoài lại chưa tiếp cận được với phần vốn nhà nước này. Ông Đặng Quyết Tiến, Phó Cục trưởng Cục Tài chính DN, Bộ Tài chính, cho biết vấn đề CPH nhanh hay chậm, nhìn số lượng có thể thấy được nhưng so với tốc độ của phát triển của nền kinh tế, việc CPH bị chậm, việc giảm số lượng DNNN chỉ về hình thức.
Theo ông Tiến, chậm còn là do chưa thay đổi được quản trị của DN. Hiện ở đâu đó vẫn theo lối mòn cũ là DNNN, tính trách nhiệm với hiệu quả đồng vốn vẫn chưa được nhiều, cần đi sâu và làm rõ bài toán “bình mới rượu cũ”.
Nhà đầu tư ngoại không dám mua
Theo ông Hồ Sỹ Hùng, Cục trưởng Cục Phát triển doanh nghiệp (Bộ KH&ĐT), từ năm 2011 đến tháng 9/2016, đã có 426 doanh nghiệp triển khai xong cổ phần lần đầu, trong đó chỉ có 254 doanh nghiệp bán được hết số cổ phần chiếm 60%, 172 doanh nghiệp chiếm 40% chưa bán hết cổ phần, điều đó thể hiện sự hấp thụ từ bên ngoài còn chưa được cao.
Báo cáo của Bộ Tài chính mới đây cũng báo cáo cụ thể những doanh nghiệp lớn còn có vốn của nhà nước cao sau khi cổ phần như: Lilama có 98% là vốn của Nhà nước, Tổng công ty hàng không Việt Nam 95,5%, Tổng công ty xăng dầu 94,99%, Tổng công ty thép 93,6%, Cảng hàng không 92%…
“Như vậy, những con số vốn Nhà nước sau CPH vẫn còn khá lớn. Vậy đâu là nguyên nhân và giải pháp cho vấn đề này?” – ông Hùng băn khoăn hỏi.
Trả lời cho câu hỏi này, ông Phạm Văn Thinh, Tổng Giám đốc Deloitte Việt Nam, cho biết, đối với CPH, ngoài mục tiêu bán vốn, có nhiều mục tiêu khác. Ban CPH có trách nhiệm rất lớn trong việc xác định tài sản của DN và nếu cao quá thì chẳng ai mua.
Tuy nhiên, ở một quan điểm khác ông Đặng Quyết Tiến cho rằng CPH không phải vấn đề bán mà là quá trình thay đổi chất trong DN. Cần thay đổi nhận thức của người mua, nhất là người nước ngoài. Nếu người nước ngoài không thấy chiến lược phát triển của DN thì không ai dám mua.
“Mục tiêu của Chính phủ thì xuyên suốt, bán với giá phù hợp theo giá thị trường. Giá thị trường như thế nào thì người ta mua như vậy. Tuy nhiên, thị trường đang hoàn thiện nhưng chưa phải chuẩn chỉnh, vì vậy cơ chế chính sách phải mở”, ông Tiến nói.
Ông Nguyễn Quang Thuân – CEO Stoxplus, cho rằng vấn đề quan trọng nhất hiện nay là thông tin đưa ra chưa đầy đủ nên nhiều người mua xong lại vỡ lẽ là tôi mua nhầm. Trách nhiệm thuộc về DN, tư vấn và cơ quan giám sát. Giai đoạn đầu, mọi người háo hức mua tuy nhiên khi chững lại thì phát hiện ra là tư vấn kém, người nước ngoài nhìn vào như vậy sẽ không dám mua.
“Tôi chỉ muốn khẳng định rằng cơ hội từ phía nhà đầu tư nước ngoài lúc nào cũng mong đợi, còn cơ hội đó có đạt được hay không là do cơ quan quản lý, Chính phủ có quyết tâm, quyết liệt thực hiện hay không”. – ông Thuân nói.
Ông Cấn Văn Lực, chuyên gia ngân hàng, chia sẻ rằng thời gian qua, CPH chậm là do chúng ta không cương quyết xác định rõ trách nhiệm của bộ chủ quản và DN. Chúng ta thấy, trong 5 năm qua nhiều chỗ bị chậm nhưng chưa thấy ai bị xử lý.
Do vậy, khâu định giá DN quá lâu, quá chậm và nhiều khi làm mất cơ hội của DN tại thời điểm đó. Đồng thời, các bộ, ngành, Chính phủ phải chốt lại 2, 3 phương án định giá chứ để 8 phương án thì quá nhiều. Tỷ lệ sở hữu nhà nước vẫn cao. Nhà nước vẫn chiếm tới 60% sau cổ phần thì rõ ràng nhà đầu tư trong nước, nước ngoài sẽ không mặn mà được….
Ông Nguyễn Đức Kiên Phó Chủ nhiệm Ủy ban kinh tế Quốc hội ------------------------------- Thách thức lớn nhất đối với việc thực thi là làm thực chất. Về số lượng chúng ta đã đạt được, tuy nhiên chúng ta lại không đạt đúng bản chất. Thay đổi cơ cấu sở hữu không đạt, dẫn tới mô hình quản trị hiện tại của DN không được như mong đợi. Vốn và mô hình không đạt được thì lợi nhuận sẽ không đạt được. Do đó, thách thức lớn nhất là trong bản thân chúng ta, chứ không phải vấn đề cơ chế, vì cơ chế luôn đi sau thực tế, luật không thể vừa làm ra đã phù hợp ngay. Ông Nguyễn Quang Thuân - CEO Stoxplus Ông Hồ Sỹ Hùng |
Lê Thúy