Nhằm đổi mới khu vực sự nghiệp công lập, Chính phủ đã ban hành Nghị định 16 (ngày 14/2/2015) nhằm giảm sự phụ thuộc của các đơn vị công vào ngân sách nhà nước, thu hút các nguồn lực xã hội đầu tư vào các lĩnh vực như y tế, giáo dục...
Xóa bao cấp của nhà nước
Hiện nay, Bộ Tài chính đang xây dựng để trình Chính phủ ban hành các Nghị định quy định cơ chế tự chủ của đơn vị sự nghiệp công ở các lĩnh vực chuyên ngành.
Theo Nghị định 16, Còn loại dịch vụ mà sự nghiệp công không sử dụng ngân sách nhà nước thì được xác định giá dịch vụ theo nguyên tắc thị trường. Còn các đơn vị công lập được tự chủ về thu, tự chủ tài chính, tự chủ trong chi đầu tư và chi thường xuyên.
Cụ thể, đối với đơn vị sử dụng ngân sách thì nhà nước ban hành danh mục và định giá dịch vụ, quy định lộ trình tính giá dịch vụ để phù hợp với khả năng của ngân sách nhà nước và thu nhập của người dân. Đến năm 2016, sẽ được tính đủ chi phí tiền lương, chi phí trực tiếp (không gồm chi quản lý và khấu hao tài sản cố định) và đến năm 2020, tính đủ các chi phí này.
Ông Võ Thành Hưng, Vụ trưởng Vụ Tài chính hành chính sự nghiệp (Bộ Tài chính) cho biết:“Lâu nay, giá phí dịch vụ công do nhà nước định giá và mức giá chưa đủ bù đắp chi phí, nên nhà nước vẫn phải bao cấp qua giá, phí dịch vụ. Điều này khiến các đơn vị công không hạch toán được đầy đủ, thu không đủ bù chi. Họ không có nguồn tiền đầu tư, nâng chất lượng dịch vụ, mà chỉ trông chờ vào ngân sách”.
Các bệnh viện công được tự chủ tài chính để giảm dần bao cấp của nhà nước
Với cơ chế hiện nay, theo ông Hưng, sẽ khó phân biệt các đối tượng được bao cấp, mà những người đủ điều kiện chi trả cũng hưởng sự bao cấp này. Do đó, Nghị định 16 đã xác định lộ trình tiến tới xóa bỏ bao cấp, giá phí các dịch vụ công.
Dẫn chứng ở lĩnh vực y tế, nhiều bệnh viện công không có tiền nâng cấp máy móc, thiết bị để cung cấp dịch vụ tốt hơn, dẫn tới thực tế ngày càng nhiều người đi nước ngoài khám chữa bệnh.
Thế nhưng, các bệnh viện do tư nhân đầu tư lại có dịch vụ rất tốt. Song, chi phí rất đắt đỏ, ví dụ: giá dịch vụ tại bệnh viện Vinmec khoảng 2 triệu đồng/ngày giường bệnh, các khoa tự nguyện cũng có giá từ 1-1,5 triệu đồng/đồng. Ở lĩnh vực giáo dục, trường Đại học tài chính Marketing đã thực hiện cơ chế tự chủ, chủ động tiếp cận học sinh, sinh viên…
“Việc tự chủ của đơn vị sự nghiệp công lập sẽ thu hút thêm nguồn lực xã hội, chia sẻ gánh nặng với ngân sách nhà nước…”- Ông Hưng nhấn mạnh. Hơn nữa, khi tính đầy đủ các chi phí thì các đơn vị buộc phải cạnh tranh bằng cách nâng chất lượng dịch vụ của mình, thu hút khách hàng.
Tuy nhiên, có lo ngại giá phí dịch vụ công tăng quá cao, gây khó cho người dân trong khi các đơn vị sự nghiệp công được hưởng quỹ đất, tài sản, hạ tầng kỹ thuật… do nhà nước đầu tư.
Đại diện Bộ Tài chính khẳng định: “Dù cho phép các đơn vị công tự chủ tài chính, được điều chỉnh giá, phí theo lộ trình, nhưng nhà nước vẫn khống chế bằng mức trần. Mức này cơ bản làm cho các đơn vị không có lãi, và tính đủ các chi phí quản lý và khấu hao là may”. Giá phí các dịch vụ công cơ bản vẫn được nhà nước đảm bảo thông qua các hỗ trợ trực tiếp, như hỗ trợ 70-100% tiền mua thẻ bảo hiểm y tế cho người nghèo, cận nghèo, đối tượng chính sách khác…
Phải cạnh tranh để tồn tại
Theo rà soát của Bộ Tài chính, đến năm 2011, trong 30.000 đơn vị sự nghiệp công lập thì chỉ có 11.000 đơn vị đảm bảo toàn bộ chi phí hoạt động về các khoản chi thường xuyên, và 11.000 đảm bảo một phần chi thường xuyên. Còn tới 18.000 đơn vị vẫn phải “sống” nhờ ngân sách nhà nước, chủ yếu là các trường học, các trạm y tế cơ sở...
Một vấn đề đặt ra là, các đơn vị công lập được sử dụng quỹ đất lớn, cơ sở hạ tầng, máy móc… do nhà nước đầu tư rất lớn. Nhưng giờ lại được tăng phí, giá dịch vụ thì có công bằng với các đơn vị tư nhân khác?
Thừa nhận thực tế này, ông Võ Thành Hưng đặt vấn đề: “Tại sao các đơn vị tư nhân tư phải đầu tư toàn bộ, phải thuê nhân công mà vẫn có kinh doanh có lãi? Điều này đòi hỏi các đơn vị công phải tự nỗ lực kinh doanh, cân đối thu chi. Nếu không tồn tại, phát triển được thì sẽ phải đóng cửa, tái cấu trúc, cạnh tranh sòng phẳng”.
Thực tế, các trường đại học do nước ngoài đầu tư tại Việt Nam có chi phí cao nhưng vẫn thu hút sinh viên, như: Đại học RMIT thu học phí 180.000-200.000 đồng/năm. Một số khoa Quốc tế của các trường Đại học có giáo viên ngoại và cấp bằng nước ngoài cũng thu học phí 60 triệu/năm. Do đó, cạnh tranh chính là mục tiêu hướng tới khi thực hiện cơ chế tự chủ tài chính ở đơn vị công lập.
Ngoài ra, Nghị định 16 còn có một số điểm mới đáng chú ý. Thứ nhất, nguồn thu của đơn vị sự nghiệp có thể gửi vào ngân hàng để có lãi và bổ sung vào các quỹ, đổi mới phương thức đầu tư của nhà nước, hương thức cấp phát, cho phép đơn vị ngoài công lập tham gia đấu thầu…
Thu Hằng