Chi thường xuyên đè nặng ngân sách: "Các nước khiêm tốn nhưng Việt Nam phải oách"

Theo Bộ Tài chính, bội chi ngân sách năm 2016 ước tính ở mức 5,64% GDP, tương đương 254 nghìn tỷ đồng. Thu ngân sách ước đạt 1.039 nghìn tỷ đồng và bằng 102,4% so với dự toán. Trong khi đó, chi ngân sách lên tới 1.293 nghìn tỷ đồng, tương đương 106,3% dự toán.

Bộ Tài chính cho biết, việc sụt giảm nguồn thu do ảnh hưởng của giá dầu thô đã khiến cơ cấu thu ngân sách của Việt Nam có sự thay đổi đáng kể. Tỷ trọng hai khoản mục thu từ dầu thô và thu cân đối NSNN từ hoạt động xuất nhập khẩu giảm mạnh, từ mức 12,1% và 19,7% năm 2014 xuống còn 7,1% và 18,1% năm 2015 và 4,0% và 16,6% năm 2014.

Kiểm soát chi, thách thức khó vượt

Để bù đắp hụt thu, Chính phủ buộc phải đẩy mạnh các nguồn thu khác như thu thuế bảo vệ môi trường (4,1%) và thu tiền sử dụng đất (8,3%). Trong hai năm 2014-2015, thu ngân sách từ hai nguồn này trong nửa đầu năm chỉ chiếm khoảng 2,0% và 6,0% tổng thu NSNN.

Trong cơ cấu chi ngân sách, tỷ trọng chi dành cho đầu tư phát triển đang có xu hướng giảm, từ mức trung bình 29% chi NSNN giai đoạn 2001-2010 xuống còn 25,6% giai đoạn 2011- 2015 và 20,1% ước tính năm 2016. Trong khi đó, chi thường xuyên duy trì trên 70% chi NSNN kể từ 2011 cho tới nay. Điều này dẫn tới tình trạng thu ngân sách chỉ đủ cho các khoản chi thường xuyên.

Do vậy, nguồn vốn dành cho đầu tư phát triển buộc phải sử dụng các nguồn vốn vay, dẫn tới tình trạng nợ công gia tăng nhanh trong những năm gần đây. Trong báo cáo đánh giá triển vọng kinh tế vĩ mô Việt Nam, khối nghiên cứu của ngân hàng HSBC đã cảnh báo “nợ công vẫn tăng và có thể ảnh hưởng đến những lựa chọn chính sách trong trường hợp tăng trưởng sẽ thoái trào thời gian tới.

Bộ trưởng Bộ Tài chính Đinh Tiến Dũng cho biết, nợ công trong 5 năm qua tăng lên trung bình 18,4% và nhanh hơn gấp 3 lần so với tốc độ tăng trưởng kinh tế. Trong khi đó, theo Ủy ban Tài chính và Ngân sách của Quốc hội, tất cả các chỉ số nợ công của Việt Nam (bao gồm cả tỷ lệ công nợ trên GDP, thu ngân sách, tỷ lệ dịch vụ nợ trên GDP, cũng như doanh thu của Chính phủ) được thiết lập để tiếp cận hoặc vượt quá ngưỡng an toàn của mình.

Đánh giá tình hình chi tiêu ngân sách nhà nước, theo Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR), kiểm soát chi ngân sách vẫn là một thách thức dường như rất khó vượt qua, đặc biệt đối với các khoản mục chi thường xuyên, dẫn tới tình trạng thu ngân sách chỉ đủ cho các khoản chi này. Do đó, Chính phủ buộc phải vay vốn để bù đắp thâm hụt và tiếp tục đầu tư phát triển, và cuối cùng là mức nợ công ngày càng tăng cao.

Ông Nguyễn Đức Thành, Viện trưởng VEPR nhấn mạnh: “Để hạn chế điều này, tôi cho rằng Chính phủ cần phải thực hiện nghiêm túc chính sách tinh giản biên chế, cắt giảm chi thường xuyên, đồng thời cắt bỏ những khoản hỗ trợ dành cho hoạt động nhờ vào ngân sách Nhà nước như khu vực hội, đoàn thể…”.

Kiểm soát chi ngân sách vẫn là một thách thức dường như rất khó vượt qua, đặc biệt đối với các khoản mục chi thường xuyên

Vì đâu nên nỗi?

Theo Ts. Vũ Sỹ Cường, Học viện Tài chính, chi thường xuyên đã tăng cao từ nhiều năm nay và chúng ta cũng đã có nhiều cơ hội để sửa chữa nhưng chúng ta không làm. Ví dụ, khi sửa đổi Hiến pháp, hoặc khi ban hành Luật Chính quyền địa phương, có thể giảm bộ máy hành chính, giảm số lượng người hưởng lương từ ngân sách, góp phần giảm chi thường xuyên. Tuy nhiên, chúng ta không tận dụng được cơ hội này.

Ts. Lê Đăng Doanh, chuyên gia kinh tế, khẳng định phải thắt chặt chi tiêu một cách mạnh mẽ hơn nữa vì chi thường xuyên của Việt Nam hiện nay rơi vào khoảng 69-71% tổng chi.

“Tôi đề nghị xem xét nguồn chi vì không có nước nào chi thường xuyên kinh khủng như thế. Giao lưu, quán nhậu, karaoke nợ như thế, không biết cộng lại các xã thì nợ như vậy là bao nhiêu”, ông Doanh nói.

Trước vấn đề chi tiêu ngân sách đang chiếm tỷ lệ lớn, theo Bộ trưởng Bộ Tài chính Đinh Tiến Dũng, trong bối cảnh nguồn lực ngân sách nhà nước có hạn, nợ công đã tiệm cận ngưỡng cho phép, bội chi ngân sách không thể tiếp tục duy trì ở mức cao, chi ngân sách nhà nước cần phải được quản lý chặt chẽ, nâng cao hiệu quả chi đầu tư, tiết kiệm triệt để chi thường xuyên.

Để thực hiện các mục tiêu này, ngay từ thời điểm hướng dẫn các cơ quan, đơn vị, địa phương lập dự toán ngân sách nhà nước năm 2017, Bộ Tài chính đã yêu cầu dự toán chi thường xuyên theo từng lĩnh vực phải bảo đảm đúng chính sách, chế độ và các nguyên tắc, tiêu chí, định mức phân bổ dự toán chi thường xuyên NSNN.

Theo đó, chi mua sắm, bảo dưỡng, sửa chữa tài sản phải căn cứ quy định về tiêu chuẩn, định mức và chế độ quản lý. Các đơn vị, địa phương giảm tối đa cả về số lượng và qui mô tổ chức lễ hội, các sự kiện diễn ra trong năm; đồng thời hạn chế bố trí kinh phí đi nghiên cứu, khảo sát nước ngoài và các nhiệm vụ không cần thiết, cấp bách khác.

Lê Thúy