Cạnh tranh không lành mạnh: Xử phạt ít, "đi đêm" nhiều!

Bên cạnh lí do về thể chế, thủ tục, ông Huỳnh cho rằng còn có nguyên nhân do chưa thu hút được niềm tin của doanh nghiệp (DN), nếu phát hiện, DN thường tự thoả thuận “đi đêm” với nhau, còn người dân hầu như không khiếu nại.

62% quảng cáo không lành mạnh

Sau 10 năm thực thi Luật Cạnh tranh, Cục Quản lý Cạnh tranh (Bộ Công Thương) cho biết chỉ tiếp nhận được hơn 300 khiếu nại cạnh tranh không lành mạnh, tiến hành điều tra tổng số 158 vụ và chỉ quyết định xử phạt được 150 vụ.

Theo đánh giá, các vụ việc cạnh tranh không lành mạnh diễn ra dưới nhiều hình thức, theo nhiều dạng hành vi vi phạm khác nhau. Chiếm tỷ trọng lớn nhất, tới 62%, là các vụ việc liên quan đến hành vi quảng cáo cạnh tranh không lành mạnh. Tiếp đến là các vụ việc liên quan tới hành vi bán hàng đa cấp bất chính, chiếm 17%.

Theo ông Nguyễn Phương Nam, Phó Cục trưởng cục Quản lý Cạnh tranh, Bộ Công Thương, cạnh tranh không lành mạnh hai năm gần đây được siết chặt hơn nhưng chế tài vẫn chủ yếu là xử phạt hành chính.

Tuy nhiên, dù chủ yếu xử phạt hành chính nhưng số tiền mà Cục Quản lý cạnh tranh thu về cũng rất khiêm tốn. Cụ thể, xử lý các vụ việc cạnh tranh không lành mạnh từ khi có Luật Cạnh tranh, Cục này chỉ thu về ngân sách nhà nước số tiền phạt năm 2007 là 85 triệu đồng, năm 2008 là 805 triệu đồng và năm 2015 là 2 tỷ đồng.

Sau 10 năm thực thi luật, số lượng vụ vi phạm cạnh tranh không lành mạnh được giải quyết còn khá ít

Đáng chú ý, những năm gần đây xuất hiện ngày càng nhiều hành vi cạnh tranh không lành mạnh, lạm dụng độc quyền, phản ánh môi trường cạnh tranh trên thị trường nội địa đang có nhiều biểu hiện xấu.

Đặc biệt, sự cấu kết giữa DN làm ăn bất chính với một bộ phận truyền thông ngày càng được giàn dựng một cách bài bản, tinh vi đã dẫn đến hậu quả khôn lường.

Trong khi đó, việc tiếp nhận và xử lý vụ việc liên quan đến cạnh tranh khá phức tạp, do hiện có đến hai cơ quan cùng có chức năng thực thi Luật Cạnh tranh.

Cục Quản lý cạnh tranh có chức năng hoạt động điều tra và xử lý một phần vụ việc vi phạm Luật Cạnh tranh. Còn Hội đồng cạnh tranh có chức năng xử lý các vụ việc vi phạm Luật Cạnh tranh sau khi bị cơ quan quản lý cạnh tranh điều tra. Điều này dẫn đến sự đùn đẩy hoặc chồng chéo trong trách nhiệm.

Về vấn đề này, ông Nguyễn Phương Nam chia sẻ rằng hiện các thành viên trong Hội đồng Quản lý cạnh tranh chỉ kiêm nhiệm, không chuyên sâu nên việc xử lý các vụ việc chưa đạt hiệu quả cao. Năm 2016, Cục Quản lý cạnh tranh đã chuyển sang Hội đồng 10 vụ việc nhưng đến nay mới xử lý được 2 vụ.

Ông Trần Hữu Huỳnh nhận định, điều kiện kinh doanh hiện nay đang làm giảm sức cạnh tranh của DN, nguyên nhân một phần do năng lực của Hội đồng cạnh tranh (một trong hai cơ quan thực thi Luật Cạnh tranh bị hạn chế).

Cải cách thể chế

Theo PGs.Ts. Phạm Tất Thắng, Nghiên cứu viên cao cấp Bộ Công Thương, nguyên nhân của môi trường cạnh tranh chưa phù hợp với thời thế là do thể chế chưa phù hợp.

Theo ông Thắng, nhiệm vụ của hệ thống pháp luật về cạnh tranh là phải đặt toàn bộ cộng đồng DN trong môi trường cạnh tranh bình đẳng, không phân biệt đối xử và phát huy tối đa quan hệ thị trường để có sự chọn lọc tự nhiên, đào thải các DN yếu kém.

Nhưng đáng tiếc là hệ thống luật pháp của chúng ta và quyết định của các cơ quan quản lý nhà nước trong thời gian vừa qua chưa làm được điều quan trọng này.

“Đâu đó vẫn còn quá nhiều ưu đãi cho DNNN do Trung ương quản lý, dồn DN tư nhân, đặc biệt là DN vừa và nhỏ rơi vào thân cô thế cô không thể tiếp nhận được yếu tố đầu vào phục vụ sản xuất – kinh doanh”, ông Thắng nói.

Ngoài ra, một mặt, Luật Cạnh tranh đúng phải hướng về con người thương nhân, mặt khác trừng trị kịp thời những ý đồ hành động bẩn thỉu của một số thương nhân. Nhưng hệ thống Luật Cạnh tranh của Việt Nam chưa chú ý một cách thích đáng với việc này.

Một bất cập nữa là môi trường cạnh tranh ngày càng khốc liệt đòi hỏi phải có chiến lược mới trong cạnh tranh quốc tế, tạo sự khác biệt và sáng tạo trong kinh doanh.

Do đó cần phải có hệ thống pháp luật và các chính sách khích lệ thương nhân, đặc biệt phải coi kinh tế tư nhân là động lực phát triển và là trụ cột của nền kinh tế.

Ngoài ra, theo các chuyên gia, cần thiết phải khắc phục ngay hạn chế về nhân lực. Hiện nay, Cục quản lý cạnh tranh với nhân sự hạn chế, chưa được đào tạo chuyên sâu và bài bản về kiến thức quản lý cạnh tranh, trong khi đó dường như được giao quá nhiều chức năng như điều tra, bảo vệ người tiêu dùng, chống trợ cấp, áp dụng các biện pháp tự vệ…

Do đó, để Luật Cạnh tranh có thể đi sâu vào cuộc sống và DN có thể vận dụng dễ dàng, cần thiết giao về một đơn vị nhất quán, độc lập, có uy tín. Đơn vị này có chức năng tham gia hòa giải hoặc tham vấn cho DN có vướng mắc về Luật Cạnh tranh. Trường hợp DN không đạt được thỏa thuận, cần có sự can thiệp của cơ quan chức năng hoặc xử lý thông qua tòa án kinh tế.

Vì vậy, ông Nguyễn Phương Nam, kì vọng giữa năm 2018, Việt Nam sẽ xây dựng hoàn thiện được Luật Cạnh tranh tương đối hoàn chỉnh theo hướng tiệm cận với quy định pháp luật quốc tế nói chung và phù hợp với quá trình hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay.

Lê Thuý