Bảo hộ cao mía đường vẫn yếu thế

Theo cam kết với thành viên các nước ASEAN chậm nhất đến năm 2018, Việt Nam phải thực hiện cam kết xóa bỏ hạn ngạch thuế quan mặt hàng đường. Thế nhưng đến nay, khả năng cạnh tranh của ngành mía đường vẫn thua xa so với các nước trong khu vực.

Bao giờ đường sẽ ngọt?

Ông Phạm Quốc Doanh, Chủ tịch Hiệp hội Mía đường Việt Nam, thừa nhận mặc dù mía đường là một trong những ngành nông nghiệp đầu tiên hình thành chuỗi giá trị trong tổ chức sản xuất, có vùng nguyên liệu và hệ thống cơ sở hạ tầng khá, 41 nhà máy đường vượt qua giai đoạn thua lỗ triền miên (1995-2005) và đã được cổ phần hóa… nhưng những thách thức vẫn không phải là ít.

Ông Doanh cho rằng thách thức lớn nhất đó là giá mía thấp, giá đường cao. Nghịch lý này tồn tại hàng thập niên qua tại VN đang làm giảm sức cạnh tranh của ngành mía đường.

Theo đánh giá của một số chuyên gia ngành đường, giá đường của Việt Nam luôn cao gấp rưỡi, thậm chí gấp đôi giá đường thế giới. Cụ thể hơn, nguyên liệu trong giá thành đường tại VN vào khoảng 12.000 – 14.000 đồng/kg, đứng ở hàng cao nhất thế giới, trong khi Thái Lan là 8.000 đồng/kg, mức trung bình của thế giới khoảng 10.000 đồng/kg. Giá bán lẻ trên thị trường còn cao hơn, người dùng trong nước luôn phải mua đường với giá đắt hơn từ 3.000 – 5.000 đồng/kg. Với mức tiêu thụ năm 2015 khoảng 1,4 triệu tấn đường, người tiêu dùng nội địa bỗng dưng phải trả thêm cho khoản chênh lệch giá này lên tới hơn 5.000 tỷ đồng. Các doanh nghiệp (DN) chế biến thực phẩm, nước giải khát có sử dụng nguyên liệu đường cũng kêu trời khi giá mua đường trong nước cao hơn nhiều so với giá nhập khẩu, dẫn đến giá thành sản phẩm của họ khó cạnh tranh với đối thủ ngoại ngay tại sân nhà.

Thực trạng trên khiến dư luận đặt câu hỏi, mục tiêu của chính sách bảo hộ nhằm có lợi cho người sản xuất, người tiêu dùng, DN và lợi ích quốc gia. Nhưng tính tới thời điểm này, hầu hết các mục tiêu ấy đều thất bại.

Khả năng cạnh tranh của ngành mía đường vẫn thua xa so với các nước trong khu vực.

Lý giải nguyên nhân, các DN mía đường cho rằng giá nguyên liệu mía cao; dù đã quy hoạch vùng trồng mía nhưng thực chất vẫn còn manh mún. Theo Cục Trồng trọt, chỉ tính riêng về chi phí cho mía nguyên liệu, VN đã cao hơn Thái Lan khoảng 2.000 đến 3.000 đồng/kg đường.

Trong khi đó chất lượng đường luôn ở mức thấp, khiến giá mía nguyên liệu rẻ, điều này đã nảy sinh mâu thuận triền miên giữa người trồng mía và nhà máy đường. Hiện ở nhiều vùng nguyên liệu, người trồng mía chưa có niềm tin khi nhà máy là nơi xác định chữ đường (ccs) thay vì phải là bên độc lập thứ ba. Điều_ này làm cho sự gắn kết giữa hai bên bị lỏng lẻo, dễ dẫn đến tình trạng “bẻ kèo” phá vỡ chuỗi liên kết. Việc phân chia lợi nhuận trong chuỗi cũng là vấn đề không nhỏ khác.

Ông Trần Thanh Nam, Thứ trưởng Bộ NN-PTNT cho biết, Thái Lan có hẳn Luật Mía đường 1984, trong đó chia sẻ lợi nhuận giữa người trồng mía và DN sản xuất với_ tỷ lệ_ 70% – 30% nguồn thu từ bán hàng trong nước, xuất khẩu đường và các sản phẩm phụ có được. “Vậy tại sao Việt Nam vẫn không nghiên cứu để làm bởi đất nước có nhiều nét tương đồng với Việt Nam (khoảng 90% diện tích là nông hộ)?”, Thứ trưởng đặt câu hỏi.

Thay bảo hộ bằng tái cơ cấu

Theo kịch bản cam kết hội nhập, thuế nhập khẩu đường vào Việt Nam là 0% trong năm 2018 sẽ là điều chắc chắn, nhưng ngành mía đường trong nước có trụ được hay thất bại vẫn là nỗi lo.

Đưa ra giải pháp, một số chuyên gia kinh tế cho rằng cần phải bỏ bảo hộ bởi có thể đây là liều thuốc rất đắng để ngành mía đường trỗi dậy và tự sửa mình.

Chuyên gia kinh tế Lê Đăng Doanh cho rằng trước giờ ngành mía đường sống được là nhờ trợ cấp thông qua đánh thuế và hạn chế nhập khẩu. “Với việc hội nhập này và quyết định không bảo hộ, tôi hy vọng ngành mía đường sẽ vùng dậy để chiếm lĩnh thị trường, nhưng đó sẽ là vấn đề không hề đơn giản bởi vì giữa chúng ta và các nước đã có khoảng cách quá lớn về mặt hiệu quả và năng suất”, ông Doanh nói.

Thực tế, hiện nay một số DN mía đường đã mạnh dạn tái cơ cấu chuẩn bị hội nhập. Từ năm 2015, năng suất mía đường nhiều nơi suy giảm do khô hạn thì vùng nguyên liệu của công ty cổ phần Đường Quảng Ngãi, Thanh Hoá vẫn tăng 12.000 tấn mía/ngày (trong khi bình quân cả nước là 5.000 tấn mía/ngày/nhà máy) nhờ sử dụng công nghệ chế biến thăng hoa thay vì công nghệ ly tâm.

Hay như cách làm bài bản và chuyên nghiệp của Tập đoàn Thành Thành Công có hẳn Trung tâm Nghiên cứu mía nguyên liệu ở Tây Ninh (sẽ chuyển thành Viện Nghiên cứu mía đường), sử dụng tia laser trong việc hình thành các cánh đồng mía với độ phẳng gần như tuyệt đối, cơ giới hóa nhiều khâu và hệ thống tưới tiêu tiết kiệm, nên năng suất đạt 88 tấn/ha, hướng đến 95 tấn/ha.

Hiện công ty Thành Thành Công tiếp tục thử nghiệm làm nước mía không ngọt, sạch… với mục tiêu nâng cao giá trị cây mía, giúp nông dân có thể làm giàu và điều quan trọng hơn là xóa bỏ mặc cảm tự ti, có đủ niềm tin đuổi kịp và cạnh tranh với ngành đường các nước trong khoảng 5 năm tới.

Tại hội thảo đánh giá tác động hội nhập đến ngành mía đường, ông Phạm Quốc Doanh, Chủ tịch Hiệp hội_Mía đường_Việt Nam, đề xuất ngành mía đường phải tái cơ cấu lại lần nữa, từ quy hoạch, giống, thủy lợi đến cơ giới hóa.

Trong đó, thực hiện đồng bộ các giải pháp để nâng cao năng suất, chất lượng, giảm giá thành sản xuất mía nguyên liệu. Tổ chức sản xuất các sản phẩm phụ sau đường, đầu tư chiều sâu, hiện đại hóa các dây chuyền sản xuất đường. Đồng thời, ông Doanh cũng cho rằng, các bộ, ngành cần tăng cường ngăn chặn tình trạng đường nhập lậu vào Việt Nam.

Thanh Hoa