Ai đang chi phối thị trường sữa Việt?

Bộ Công Thương vừa dẫn báo cáo từ Hiệp hội Sữa Việt Nam, cho thấy thời gian qua, thị trường sữa Việt có những bước phát triển vượt bậc, năm sau luôn cao hơn năm trước. Bình quân, tăng trưởng vào khoảng 17% mỗi năm trong giai đoạn 2011 - 2015.

Sữa nhập chi phối thị trường

Năm 2016, tổng doanh thu toàn ngành ước đạt trên 95.000 tỷ đồng. Trong đó, riêng Vinamilk đạt 42.600 tỷ đồng. Tổng giá trị của sữa bột và sữa nước hiện chiếm tới 3/4. Trong đó sữa tươi đạt sản lượng trên một tỷ lít, còn sữa bột có sản lượng 97,3 nghìn tấn, tăng 19,5%.

Dự báo trong những năm tới, ngành sữa Việt Nam sẽ tiếp tục tăng trưởng khoảng 9% và đạt mức 27-28 lít sữa/người mỗi năm vào năm 2020, tăng gần gấp rưỡi so với hiện tại.

Cả nước có 5,36 triệu con bò, bằng 102,5% so với cùng kỳ năm trước. Trong đó, bò sữa có 275,3 nghìn con, tăng 20,9%. Đàn bò sữa tăng mạnh do một số doanh nghiệp tăng cường đầu tư, mở rộng quy mô chăn nuôi.

Đặc biệt, Việt Nam hiện có khoảng 60 doanh nghiệp sản xuất và kinh doanh sữa với hơn 300 nhãn hàng. Tuy nhiên, Hiệp hội Sữa Việt Nam cho biết, tổng lượng sữa tươi mới đáp ứng khoảng 20-25% nhu cầu, còn lại phụ thuộc vào nguồn nhập khẩu.

Theo báo cáo mới nhất của Tổng cục Hải quan, nhập khẩu sữa và các sản phẩm từ sữa vào Việt Nam từ ngày 1/12 –15/12/2016 là hơn 51 triệu USD, tính chung từ đầu năm tới ngày 15/12 là gần 820 triệu USD.

Trước đó, theo thống kê, tháng 11/2016, kim ngạch nhập khẩu sữa và sản phẩm sữa đạt 78,4 triệu USD, tăng 32,8% so với tháng 10, nâng kim ngạch nhập khẩu sữa và sản phẩm 11 tháng 2016 lên 767 triệu USD, giảm 21,46% so với cùng kỳ năm 2015. Việt Nam nhập khẩu sữa và sản phẩm từ 17 quốc gia trên thế giới, trong đó New Zealand là thị trường chủ yếu, chiếm 23% tổng kim ngạch, với 164 triệu USD, giảm 16,94% so với cùng kỳ năm trước.

Thị trường cung cấp sữa và sản phẩm từ sữa lớn thứ hai cho Việt Nam là Singapore, đạt 133,5 triệu USD, tăng 23,7%, kế đến là Thái Lan, Hoa Kỳ, Australia đạt lần lượt 67,3 triệu USD, 59,4 triệu USD và 47,4 triệu USD…

Theo khảo sát trên thị trường hiện nay, không chỉ các dòng sữa đến từ Mỹ, Pháp, Đức mà Nhật Bản, Hàn Quốc cũng đang được nhiều người dùng ưa chuộng. Dẫn tới, phân khúc sữa bột đang là sân chơi riêng của các doanh nghiệp ngoại khi chiếm đến 70% thị phần.

Sữa ngoại không muốn “Bình ổn giá”

Trong khi, theo các chuyên gia, tồn tại lớn nhất của ngành sữa Việt Nam là thiếu nguyên liệu sữa tươi. Lượng sữa tươi nguyên liệu trong nước chỉ đáp ứng được 30% nhu cầu sử dụng. Cũng như chất lượng sữa thấp, không ổn định do nguồn cung chủ yếu từ các hộ chăn nuôi nhỏ, năng suất thấp.

Đồng thời, phần lớn lượng bò sữa của Việt Nam hiện được nuôi phân tán trong các hộ nông dân quy mô nhỏ, kỹ thuật chăn nuôi cũng như cơ sở vật chất kém dẫn đến sản lượng sữa thấp và chi phí sản xuất sữa tươi cao. Theo khảo sát của hãng Euromonitor International, chi phí trung bình của sữa ở Việt Nam là 1,40USD/lít, so với mức 1,3 USD/lít ở New Zealand và Philippines, từ 1,1 – 1,2 USD/lít tại Australia và Trung Quốc, và 0,90 USD/lít ở Anh, Hungary và Brazil.

Dẫn tới, bài toán giá sữa đang nằm trong tay khối ngoại khi họ sở hữu được phép giải tối ưu. Và nhiều người Việt luôn sẵn sàng bỏ thêm một ít tiền để được sử dụng sữa ngoại. Đây là lợi thế cho sữa ngoại tại thị trường việt Nam.

Trong khi đó giá sữa trong nước cũng chưa được điều chỉnh giảm do còn chịu tác động của các chi phí đầu vào (điện, nước, lương nhân công) và biến động tỷ giá lớn. Một số yếu tố khách quan khác như chi phí quảng cáo, trưng bày, chiết khấu đại lý cũng được xem là những nhân tố ảnh hưởng đến giá thành sữa.

Vì vậy, liên quan tới giá sữa, mới đây tại diễn đàn doanh nghiệp 2016, Đại diện Hiệp hội DN châu Âu tại Việt Nam (Eurocham), cho rằng, từ năm 2010 đến nay, Chính phủ Việt Nam đã ban hành nhiều văn bản pháp luật nhằm kiểm soát giá thị trường. Gần đây, Bộ Tài chính đã ban hành Quyết định 1079/QĐ-BTC ngày 20/05/2014 quy định chi tiết việc áp dụng biện pháp bình ổn giá đối với sản phẩm sữa dành cho trẻ em dưới 06 tuổi (Quyết định 1079). Biện pháp này đã được kéo dài thêm 18 tháng thông qua Quyết định 857/QĐ-BTC ngày 12/05/2015 sửa đổi, bổ sung một số điều của Quyết định 1079.

Theo các quyết định trên, giá bán tối đa sẽ được áp dụng đối với sản phẩm sữa cho trẻ em dưới 06 tuổi từ ngày 01/06/2014 tới hết ngày 31/12/2016.

Vì thế đại diện Eurocham nêu quan điểm: việc Nhà nước can thiệp vào hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp thông qua các biện pháp hành chính như áp đặt giá bán tối đa đã đi ngược lại với chủ trương hoàn thiện nền kinh tế thị trường của Chính phủ.

“Chúng tôi quan ngại rằng các biện pháp này không chỉ tác động tới kết quả hoạt động ngắn và trung hạn của doanh nghiệp mà còn ảnh hưởng đến thương mại và triển vọng đầu tư trong dài hạn nói chung. Các chính sách này cũng ảnh hưởng tiêu cực tới kết quả kinh doanh của ngành”, vị đại diện này nói.

Hơn nữa, theo vị đại diện này, kể từ khi biện pháp giá trần được áp dụng vào năm 2014, rất nhiều khoản chi phí đã tăng, trong đó có tỷ giá, chi phí điện, chi phí nhân công, v.v. tác động tới hoạt động của các nhà sản xuất và phân phối sữa. Trong bối cảnh này, một trong những công ty sữa lớn nhất thế giới đã phải quyết định rời khỏi thị trường Việt Nam vào năm 2016.

Vì vậy, đại diện Eurocham đề xuất, gỡ bỏ chính sách giá trần, cho phép quay trở lại với cơ chế giá do thị trường quyết định và không kéo dài thời hạn áp dụng các biện pháp áp đặt giá bán tối đa hiện hành hoặc không ban hành các biện pháp quản lý giá khác. Xác định rõ ràng mục đích và đối tượng thực sự cần hỗ trợ từ công tác bình ổn giá của Nhà nước, xem xét việc giảm giá các yếu tố cấu thành giá như thuế nhập khẩu (hiện ở mức 0% đối với nhập khẩu từ các quốc gia ASEAN và 10% đối với các quốc gia khác, cao hơn mức thuế của các nước khác trong khu vực) và thuế GTGT như là một phương thức hỗ trợ, giảm giá sản phẩm sữa công thức cho trẻ dưới 6 tuổi…

Nếu những đề xuất này được thông qua, cùng với quá trình mở cửa, thị trường sữa Việt Nam chắc chắn sẽ ngày càng cạnh tranh khốc liệt, nhiều nhà đầu tư nước ngoài sẽ tiếp tục đổ bộ vào thị trường. Dẫn tới, ngành sữa nội địa buộc phải thay đổi nếu muốn tồn tại.

Lê Thúy