AEC tròn một tuổi: Doanh nghiệp Việt đang "chòng chành do sóng to, gió lớn"

Mở đầu hội thảo “Việt Nam và Cộng đồng Kinh tế ASEAN – Nhìn lại một năm thực hiện AEC và ra mắt Cổng thông tin AEC cho doanh nghiệp” ngày 28/12, bà Nguyễn Thị Thu Trang, Giám đốc Trung tâm WTO và hội nhập đã nói: “Nếu chúng ta quan ngại về tương lai hiệp định TPP chưa thành hiện thực thì AEC là thứ mà chúng ta đang có. Vậy, thay vì trông chờ vào một thứ còn xa, chúng ta đừng quên tận dụng những cơ hội trong AEC”.

Cơ hội tăng xuất dần “tuột mất”

Cách đây một năm, Cộng đồng kinh tế AEC ra đời trong khuôn khổ Cộng đồng ASEAN với kỳ vọng tăng cường hội nhập và đẩy mạnh lưu chuyển hàng hóa, dịch vụ và lao động giữa các thành viên, trong đó có Việt Nam. Chúng ta đã kỳ vọng rất nhiều về việc những cơ hội này sẽ được hiện thực hoá.

Tuy nhiên, kết quả sau một năm AEC hình thành, dường như Việt Nam vẫn chưa đạt được nhiều lợi ích mà cộng đồng kinh tế này đem lại. Dễ thấy nhất, năm đầu tiên hình thành, cả xuất khẩu và nhập khẩu của Việt Nam với ASEAN đều sụt giảm.

Vì vậy, khi đánh giá về những điểm mất của Việt Nam sau một năm AEC hình thành, bà Trang nhận định, nhìn suốt quá trình từ năm 1995 đến nay, Việt Nam lúc nào cũng xuất khẩu sang ASEAN ít hơn là nhập khẩu từ ASEAN.

Số liệu 11 tháng của năm 2016 cho thấy xuất khẩu của Việt Nam sang các nước ASEAN giảm, dù là năm đầu tiên AEC hình thành. Trong khi nhập khẩu giảm 2% thì tỷ lệ xuất khẩu giảm tới 5,6% (gấp khoảng 3 lần). So sánh này để thấy chúng ta được thị trường rất lớn nhưng chưa tận dụng tốt.

Doanh nghiệp Việt đang "chòng chành do sóng to, gió lớn"

Bà Trang còn cho biết, Việt Nam đang mất quyền kiểm soát các quy chuẩn kỹ thuật trong một số lĩnh vực. Câu chuyện về hội đồng mỹ phẩm của ASEAN mới đây đã thông qua một loạt tiêu chuẩn kỹ thuật mới, trong đó có cấm một chất trong mỹ phẩm (cấm ngay lập tức) không may mắn chất đó sử dụng chủ đạo trong một DN mỹ phẩm của Việt Nam. Điều đó có nghĩa là toàn bộ sản phẩm đó sẽ phải dừng lại. Đây là thiệt thòi lớn cho DN. Về vấn đề này, theo ông Hoàng Văn Phương, Trưởng phòng ASEAN, Vụ Chính sách thương mại đa biên, Bộ Công Thương, đà xuất khẩu của Việt Nam sang các nước ASEAN đang có xu hướng giảm dần, nhất là trong giai đoạn từ 2014-2016.

Trong đó các mặt hàng như xuất khẩu dầu thô, sắt thép… giảm mạnh nhất. Kéo theo đó là kim ngạch xuất khẩu cũng giảm theo.

“Đó là điều rất đáng suy nghĩ và cần những giải pháp hiệu quả và kịp thời để lấy lại đà tăng trưởng xuất khẩu, nhất là trong bối cảnh Việt Nam và các nước ASEAN đã mở cửa thị trường để hàng hóa, dịch vụ giữa các nước cạnh tranh chung trên cùng thị trường”, ông Phương nói.

Dưới góc độ DN, ông Nguyễn Tương – Đại diện Hiệp hội Logistics Việt Nam, chia sẻ rằng hiện nay, Việt Nam có hơn 3.000 DN cung cấp dịch vụ logistics, trong đó có 54% DN là làm ăn với thị trường ASEAN. Điều này cho thấy ASEAN là thị trường chính của logictics Việt.

Tuy nhiên, ông Tương cho biết, chất lượng dịch vụ của Việt Nam thì rất tốt nhưng xuất khẩu dịch vụ đó sang các nước ASEAN còn hạn chế vì trình độ về áp dụng công nghệ thông tin, quản lý nhân lực còn hạn chế.

DN không hiểu rõ AEC

Theo các chuyên gia, nguyên nhân DN Việt chưa tận dụng được những cơ hội trong AEC là vì DN chưa biết rõ về AEC. Cụ thể, đánh giá về thực trạng hiểu biết của các DN Việt về AEC, bà Trang cho biết, đã có 46,79% doanh nghiệp chủ động tìm hiểu thông tin về AEC. Trong gần 94% DN biết về AEC thì chỉ có 16,4% DN thực sự hiểu rõ về hiệp định thương mại này. DN biết về AEC lớn so với các hiệp khác, nhưng biết rõ chỉ là 16,4% không nhiều.

“Dù DN bước ra biển trong khu vực nhưng đã bị sóng to, gió lớn vùi dập. Trong khi DN không có tay chèo – công cụ để ra biển lớn”, bà Trang nói.

Theo bà Trang, do DN quá thiếu những thông tin bổ ích, những kênh tiếp cận hữu hiệu và thuận lợi để nắm bắt thông tin thị trường, thông tin đối tác, thông tin hàng hóa theo các cam kết hoặc về những đối tác cạnh tranh trong khu vực.

Đồng quan điểm, chuyên gia kinh tế Võ Trí Thành, đánh giá chúng ta chưa tận dụng tốt những cơ hội từ ASEAN vì chưa nhận thức đầy đủ về ASEAN.

Ông Thành cho biết, vừa qua, ông cùng nhóm nghiên cứu có làm một điều tra về hiểu biết của cộng đồng DN, cơ quan quản lý về AEC… Kết quả là tuyệt đa số người Việt biết AEC nhưng biết sâu thì rất thấp. Phần lớn đều nhìn nhận ASEAN rất tích cực. “Tuy nhiên, chúng ta không biết rằng dù cơ hội có lớn đến đâu thì cũng phải chủ động để chớp thời cơ, cơ hội lớn mà mà DN cứ ngồi thì chẳng có cơ hội nào đến, cơ hội hay thách thức thì cơ bản vẫn phải là chủ động”, ông Thành nói.

Trước đánh giá trên, đại diện DN, ông Tương phân trần, không phải DN không có nhu cầu tìm hiểu sâu mà thực tế, công tác tuyên truyền thời gian qua quá yếu, cơ quan có liên quan chưa làm cho mọi người hiểu AEC có cơ hội và thách thức gì.

Ngoài ra, ông Thành cho biết thêm, khi bàn về AEC hay các hiệp định thương mại tự do FTA, chúng ta đang nói quá nhiều về thương mại và xuất khẩu nhưng cơ hội không chỉ là vậy, mà còn là dịch vụ, giải trí, giáo dục, y tế. Trong ASEAN, dịch vụ thương mại Việt Nam kém nhất.

“Tôi khẳng định rằng người Việt sang thăm các quốc gia như Trung Quốc, Thái Lan, Singapore nhiều hơn người dân các nước này sang Việt Nam. Đấy là cơ hội mà chúng ta bỏ qua”, ông Thành đánh giá. Điều này cho thấy rằng phải nhìn thị trường tiêu dùng gắn với thương mại dịch vụ.

Như vậy, AEC là cơ hội quý báu để Việt Nam đẩy mạnh xuất khẩu, thu hút đầu tư nước ngoài và bắt kịp với xu thế phát triển kinh tế của khu vực và trên thế giới.

Tuy nhiên, ngoài những cơ hội lớn, các doanh nghiệp Việt Nam cũng đối mặt với sức ép cạnh tranh từ hàng hóa nhập khẩu, dịch vụ và đầu tư của các nước ASEAN.

Lê Thúy