“Canh bạc” xuất khẩu tiểu ngạch

Tại cuộc họp báo thường kỳ Chính phủ tháng Tư vừa diễn ra, vấn đề xuất khẩu tiểu ngạch và chính ngạch đã được nêu lên trong câu chuyện “giải cứu” lợn thịt đang làm nóng thị trường những ngày qua.

Trước câu hỏi tại sao nhiều mặt hàng của Việt Nam như rau, quả, thịt lợn không thể mở rộng thị trường xuất khẩu, đi theo con đường chính ngạch, ông Đỗ Thắng Hải, Thứ trưởng Bộ Công Thương trả lời, nguyên nhân chính là do chất lượng sản phẩm của Việt Nam quá thấp.

Phụ thuộc Trung Quốc

Tại thị trường Trung Quốc, trong bốn tháng đầu năm, nước này đang siết quản lý chất lượng sản phẩm thịt lợn nhập khẩu. Song Việt Nam chưa công bố về tình hình kiểm soát vùng bệnh (như dịch tai xanh và các dịch bệnh khác) nên sản phẩm thịt lợn của Việt Nam vẫn chưa thể nhập khẩu theo đường chính ngạch vào thị trường này.

Ví dụ như thịt lợn, Thứ trưởng Hải cho biết, trong khu vực châu Á – Thái Bình Dương, chúng ta mới chỉ ký hiệp định về thú y, công nhận chất lượng kiểm dịch với Hồng Kông và Malaysia.

“Như vậy, nếu về chính ngạch, sản phẩm của Việt Nam mới chỉ có thể xuất khẩu vào hai thị trường này. Nhưng cũng xin nói thêm, hai thị trường này chỉ nhập khẩu lợn sữa với số lượng rất ít. Tương tự như vậy là các mặt hàng rau, quả”, ông Hải cho biết.

Riêng với mặt hàng thịt lợn, Bộ Công Thương cho biết, năm 2016, xuất khẩu tiểu ngạch sang thị trường Trung Quốc đạt 600.000 tấn lợn, tăng 50% so với năm 2015. Song đầu năm 2017, thị trường Trung Quốc kiểm tra khắt khe hơn nên dẫn tới tồn đọng thịt lợn như hiện nay.

Trước đó, khi phân tích tình hình nhập khẩu thịt lợn của Đài Loan, Thương vụ Văn phòng Kinh tế Văn hóa Việt Nam tại Đài Bắc cho biết, năm 2016, Đài Loan nhập khẩu thịt lợn đạt kim ngạch trên 137,8 triệu USD. Tuy nhiên, đáng tiếc là Việt Nam chưa xuất khẩu được thịt lợn sang Đài Loan.

“Đài Loan chưa nhập thịt lợn HS0203 (thịt lợn tươi sống, ướp lạnh, đông lạnh) từ Việt Nam. Việc Việt Nam có xuất khẩu được thịt lợn HS0203 sang Đài Loan trong tương lai hay không còn phụ thuộc vào việc đàm phán mở cửa thị trường giữa hai bên”, Cục Thương mại quốc tế Đài Loan (BOFT) cho biết.

Để làm được việc này BOFT cho biết, thịt lợn Việt Nam phải vượt qua được chính sách quản lý nhập khẩu của Đài Loan như phải kiểm dịch động vật theo quy định (B01), phải kiểm nghiệm an toàn vệ sinh thực phẩm theo quy định (F01).

Không chỉ thịt lợn, nhiều mặt hàng nông sản khác của Việt Nam hiện nay đã và đang “trông chờ” vào thị trường Trung Quốc, trong đó phần lớn là xuất khẩu tiểu ngạch. Như mặt hàng gạo, dù đầu năm nay đón nhận một tin vui từ thị trường Trung Quốc là 20.000 tấn gạo được xuất khẩu chính ngạch sang thị trường này, song ngoài 20.000 tấn gạo này, đa phần gạo Việt chủ yếu đang phải xuất khẩu sang Trung Quốc bằng tiểu ngạch.

Trong khi đó, thị trường Trung Quốc tiếp tục diễn biến không thuận lợi do nước này tăng cường quan hệ thương mại gạo với các nước xuất khẩu khác (Campuchia, Thái Lan, Myanmar, Lào) để tìm cách đa dạng hóa nguồn cung cấp.

Hay đối với mặt hàng rau quả, năm 2017 được kỳ vọng tiếp tục là năm bứt phá của ngành này nhưng thị trường xuất khẩu chủ lực vẫn là Trung Quốc và phải nói thêm, chủ yếu vẫn xuất khẩu tiểu ngạch.

Báo cáo của Tổng cục Hải quan cho thấy, xuất khẩu rau quả sang Trung Quốc hết quý I/2017 đạt 512 triệu USD, chiếm 73% tổng giá trị kim ngạch xuất khẩu mặt hàng này của cả nước trong cùng thời điểm.

Thường xuyên giao thương với thị trường Trung Quốc, nhưng Việt Nam biết rất ít thông tin về thị trường này. Nói về thực trạng nắm bắt nhu cầu thị trường, ông Võ Hùng Dũng, Giám đốc VCCI chi nhánh Cần Thơ, đánh giá: “Thông tin của chúng ta về Trung Quốc quá kém, dù buôn bán cứ ầm ầm nhưng nghiên cứu vẫn không có, rồi đổ lỗi người ta chơi xấu là không ổn”.

Bằng chứng với mặt hàng dưa hấu, Bộ Công Thương cho biết, người tiêu dùng Trung Quốc có xu hướng lựa chọn trái dưa nhỏ vừa phải với trọng lượng khoảng 3 – 4kg/quả, song dưa hấu của Việt Nam có trọng lượng cao hơn, chưa kể giá đắt hơn so với dưa hấu nước họ. Đây chính là lý do khiến dưa hấu bị ồn ứ tại các cửa khẩu xuất khẩu tiểu ngạch sang Trung Quốc thời gian qua.

Phần lớn hàng hóa Việt Nam vẫn thâm nhập thị trường Trung Quốc bằng đường tiểu ngạch

Khó đa dạng thị trường

Theo khuyến cáo của các chuyên gia, để tránh rủi ro cho xuất khẩu, không còn cách nào khác ngoài đa dạng thị trường. Tuy nhiên, xuất khẩu của Việt Nam hiện nay vẫn chủ yếu tập trung vào một số thị trường chính.

Theo báo cáo của công ty nghiên cứu thị trường Market Intello, sản phẩm xuất khẩu của Việt Nam có mặt tại hơn 200 quốc gia trên thế giới, nhưng mức độ tập trung xuất khẩu vào các thị trường chính gần như không thay đổi, thậm chí có phần tăng cao trong những năm qua.

Đồng thời, tính đến cuối năm 2016, Việt Nam đã tham gia và thực hiện 10 FTA song phương và đa phương, nhưng hiện nay vẫn chưa tận dụng tốt các cơ hội từ FTA đem lại.

Bình luận về những cơ hội đã tận dụng được, một chuyên gia kinh tế thẳng thắn nhận định, trong các hiệp định thương mại tự do đã được kí kết hiện nay, dường như chỉ duy nhất hiệp định thương mại tự do với Hàn Quốc là Việt Nam tận dụng được khá tốt, còn lại đa phần doanh nghiệp (DN) chưa chủ động nắm bắt cơ hội từ các FTA mang lại.

Ngay với cộng đồng kinh tế ASEAN (AEC), ông Lương Hoàng Thái, Vụ trưởng Vụ Chính sách đa biên (Bộ Công Thương), thừa nhận, AEC đã hình thành nhưng xuất khẩu sang khu vực này đang chững lại. Thống kê cho thấy chỉ số DN tận dụng ưu đãi chỉ ở mức 30%, còn rất thấp (mặc dù tăng so với mức 10% trước đây).

Cùng với đó, một nguyên nhân quan trọng nhất khiến sản phẩm của Việt Nam khó tiếp cận các thị trường khó tính chính là chất lượng kém. Là người từng đi thực tế, khảo sát mô hình sản xuất, tiêu thụ nông sản ở nhiều quốc gia trên thế giới, ông Lại Xuân Môn, Chủ tịch Hội Nông Dân Việt Nam, chia sẻ: “Vào các chợ đầu mối đấu giá của Hàn Quốc, Thái Lan, Campuchia, chúng tôi khá thất vọng khi không thấy sản phẩm nào của Việt Nam bày bán tại đây, chỉ có duy nhất quả sầu riêng”.

“Đem thắc mắc này hỏi ban tổ chức, chúng tôi mới biết hóa ra do Việt Nam không có kho bảo quản, sản phẩm chủ yếu là xuất thô nên không thể giữ được lâu”, ông Môn chia sẻ. Vì vậy, đa phần sản phẩm của Việt Nam, không riêng thịt lợn, gạo, rau, quả mà thủy sản vẫn đang chủ yếu trông chờ vào thị trường Trung Quốc, dù thị trường này được ví như “canh bạc”, nay thế này, mai thế khác.

Theo các chuyên gia, việc phụ thuộc quá mức vào một thị trường xuất – nhập khẩu là yếu tố rủi ro không thể xem thường. Nếu có biến động từ thị trường đó về nguyên – phụ liệu đầu vào cho sản xuất, kéo theo tất cả việc làm, thu nhập của người lao động sẽ gặp khó khăn cũng như kim ngạch xuất khẩu giảm sút. Chưa kể, nếu thị trường xuất khẩu bị giảm sút hay hạn chế, hàng hóa ứ đọng cũng sẽ gây thiệt hại lớn cho người nông dân, DN.

Lê Thúy