Theo Quyết định 79 của Thủ tướng về việc ban hành kế hoạch hành động quốc gia phát triển ngành tôm Việt Nam, đến năm 2025, giá trị xuất khẩu (XK) đạt 10 tỷ USD. Muốn đạt được mục tiêu này, ngành tôm Việt Nam cần phải có chiến lược “thay chất” từ bây giờ.
Gian nan tìm giấy thông hành
Theo đánh giá của Bộ NN&PTNT, 5 tháng đầu năm 2019, ngành tôm duy trì tốc độ tăng trưởng, tuy nhiên kim ngạch XK giảm nhẹ do tồn đọng thị trường tôm tại Nhật, EU, Mỹ và sự cạnh tranh khốc liệt của các nhà cung cấp trên thế giới. Vì vậy, muốn bán được hàng, ngành tôm Việt Nam cần phải tạo ra được ưu thế vượt trội so với đối thủ và đáp ứng các yêu cầu khắt khe từ các thị trường.
Mới đây, 4 nhà mua của Mỹ đã tìm đến Cà Mau – thủ phủ tôm của Việt Nam, để kết nối thu mua tôm. Tuy nhiên, để XK tôm vào Mỹ, các nhà thu mua yêu cầu ngành này phải đáp ứng các quy định rất khắt khe như tôm phải truy xuất được nguồn gốc, sản xuất bảo vệ môi trường… Nếu đảm bảo tiêu chuẩn, tôm sẽ được khuyến cáo màu xanh để khách hàng Mỹ lựa chọn.
Thế nhưng, việc đảm bảo truy xuất nguồn gốc có thể nói là điểm yếu của con tôm Việt. Bà Cù Thị Lệ Thủy, chuyên gia tư vấn của Monterey Bay Aquarium từ Seafood Watch (Tổ chức đánh giá chất lượng thủy sản độc lập và mang tính tự nguyện được thị trường và người tiêu dùng Mỹ chấp nhận), cho biết từng thực hiện đánh giá thử 50 hộ nuôi tôm quảng canh tại Cà Mau có đáp ứng yêu cầu và tiêu chuẩn hay không.
Kết quả cho thấy điểm yếu chính không chỉ ở vùng này mà với cả các hộ nuôi tôm nhỏ lẻ tại các tỉnh khác là truy xuất nguồn gốc và lưu giữ tư liệu quá trình nuôi tôm.
Theo ông Trần Đình Luân, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Thủy sản (Bộ NN&PTNT), sản xuất nhỏ lẻ hiện còn chiếm 70-80% diện tích ngành sản xuất tôm. Thực trạng này dẫn đến khó khăn trong hội nhập, đáp ứng yêu cầu truy xuất nguồn gốc. Với bối cảnh sản xuất nhỏ lẻ, liên kết kém, khó khăn về nguồn tôm bố mẹ và cơ sở hạ tầng, giá thành sản xuất ngành tôm cao, sức cạnh tranh hạn chế.
Điều này cho thấy điểm nghẽn lớn nhất của ngành tôm là sản xuất nhỏ lẻ, khi sản xuất nhỏ lẻ thì không truy xuất được nguồn gốc, dẫn tới không có chứng nhận quốc tế. Trong khi đó, giấy thông hành bán tôm ra thị trường quốc tế và các nước lớn là phải có chứng nhận quốc tế. Chưa kể, mỗi thị trường có những chứng nhận quốc tế khác nhau.
 |
|
Công nghiệp chế biến tôm tốt nhất thế giới nhưng vẫn bán giá rẻ |
Tạo chuỗi liên kết hoàn chỉnh
Ông Lê Văn Quang, Chủ tịch Tập đoàn Thủy sản Minh Phú, cho biết hơn 10 năm qua, đi đến nhiều nước đều thấy công nghiệp chế biến tôm XK của Việt Nam là tốt nhất thế giới. Hệ thống chế biến của Việt Nam tốt nhất thế giới nhưng hạn chế là sản xuất tôm nhỏ lẻ, nên gắn kết và truy xuất nguồn gốc rất khó khăn.
Trước thực tế trên, ông Trần Đình Luân cho rằng liên kết ngành là tất yếu, là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của ngành tôm, mong muốn thời gian tới, ngành tôm sẽ thử nghiệm chuỗi liên kết hoàn chỉnh từ vật tư đầu vào, nhà khoa học đến DN, ngân hàng… Để làm được, ngành tôm cần có cơ chế bảo hiểm gắn vào chuỗi liên kết để tăng thương hiệu, khả năng cạnh tranh của tôm Việt Nam.
Theo ông Phạm Minh Truyền, Giám đốc Sở NN&PTNT tỉnh Trà Vinh, các bên có thể kết nối hình thành chuỗi tôm từ con giống, chế biến đến XK. Trong đó, nông dân và DN là quan trọng nhất phải tham gia chuỗi, bởi nếu không có hai thành tố này sẽ không làm được chuỗi.
Ngoài ra, đi vào từng thị trường cụ thể, Hiệp hội Chế biến và XK Thủy sản Việt Nam (Vasep) cho rằng, để giảm thiểu ảnh hưởng của thuế chống bán phá giá, sắp tới là vấn đề phát sinh từ chương trình SIMP (giám sát thủy sản nhập khẩu vào Mỹ) cũng như sức ép tôm giá thấp từ thị trường Ấn Độ tại thị trường Mỹ, Vasep khuyến nghị các DN tăng tỷ lệ XK các mặt hàng giá trị gia tăng để không bị áp thuế chống bán phá giá.
Đối với thị trường châu Âu, Vasep khuyến nghị các DN tập trung rà soát và tập trung kế hoạch cho các sản phẩm tôm có chứng nhận ASC (Hội đồng quản lý nuôi trồng thủy sản), lấy yếu tố lòng tin của khách hàng vào các chứng nhận ASC thật sự làm yếu tố chủ đạo, từ đó mở rộng XK tôm chất lượng đến ASC để gia tăng kim ngạch XK tôm vào EU.
Bên cạnh đó, thị trường Trung Quốc là thị trường tiềm năng của ngành thủy sản Việt Nam, trong đó có mặt hàng tôm. Ngành tôm trong năm 2019 sẽ tăng cường mở rộng XK chính ngạch bằng đường biển vào các thành phố lớn của Trung Quốc để tăng kim ngạch XK tôm vào Trung Quốc.
Thy Lê
