Có thể nói 2018 là một năm rất khó khăn với các doanh nghiệp (DN) ngành điều, hầu hết DN rơi vào tình cảnh thua lỗ. Vào giữa tháng 6/2018, khoảng 80% DN phải tạm ngưng hoạt động do giá điều xuất khẩu (XK) giảm.
Thuận lợi đan xen khó khăn
Kết thúc năm 2018, báo cáo của Hiệp hội Điều Việt Nam (Vinacas) cho thấy, kim ngạch XK hạt điều đạt 3,52 tỷ USD, chiếm hơn 60% thị phần XK toàn cầu nhưng đa phần DN chế biến điều rơi vào tình cảnh thua lỗ.
Tuy nhiên, sang năm 2019, những dấu hiệu khởi sắc bước đầu đã xuất hiện với ngành điều. Theo ước tính của Bộ Công Thương, XK hạt điều tháng 1 đạt 35.000 tấn, trị giá 286 triệu USD, tăng 3% về lượng và tăng 4% về trị giá so với tháng 12/2018, tăng 13,2% về lượng, nhưng giảm 9,8% về trị giá so với cùng kỳ 2018. Giá XK bình quân tháng 1 ở mức 8.171 USD/tấn, tăng 1% so với tháng 12/2018 nhưng vẫn giảm 20,3% so với cùng kỳ.
Về điều thô, dự báo cho thấy nguồn cung khá dồi dào, ở mức xấp xỉ 4 triệu tấn. Vinacas cho biết, Việt Nam và Campuchia đã bước vào thu hoạch vụ mùa điều thô. Riêng Campuchia, sản lượng năm nay tăng 15-20% do diện tích thu hoạch tăng cùng với kỹ thuật chăm sóc tốt của các nông trại.
Các nước Tây Phi cũng đã chớm vụ, số lượng thu được ở các kho nhỏ đang tăng dần, dự báo sản lượng điều của các nước Tây Phi có thể tăng thêm 5-10% so với năm 2018. Các nước Đông Phi đã thu hoạch xong nhưng hầu như toàn bộ chưa xuất kho, ước tính sản lượng khoảng 400.000-450.000 tấn.
Tuy nhiên, về giá điều nhân, thị trường châu Âu, Mỹ, Trung Quốc và các thị trường khác đều trầm lắng; các nhà nhập khẩu và chiên rang vẫn chưa tham gia thị trường.
"Lượng điều thô cho chế biến sẽ không thiếu hụt. Tuy nhiên, mức tiêu thụ nhân tăng bình quân thấp hơn mức tăng điều thô, do đó sẽ rất khó cho giá điều nhân tăng trở lại", Vinacas cho biết.
Trước mắt, Vinacas khuyến nghị nguồn cung điều thô được dự báo dồi dào, vì vậy các DN sản xuất điều không nên tranh mua sớm với giá cao mà cần phải bình tĩnh theo dõi thị trường, đoàn kết cùng mua cùng bán để đạt được lợi nhuận cao nhất.
 |
|
Thị trường XK hạt điều đang rộng mở nhưng ngày càng khó tính |
Tính kế lâu dài
Bên cạnh đó, ngành điều vẫn còn những điểm yếu cần phải nhanh chóng giải quyết. Ông Nguyễn Minh Họa, Phó Chủ tịch Vinacas, cho rằng muốn thành công, ngành điều phải giải được bài toán giá điều thô, qua đó đảm bảo được lợi nhuận trong chế biến, XK nhân điều.
Như tỉnh Bình Phước được mệnh danh là "thủ phủ" của điều Việt Nam, trên địa bàn có gần 200 DN và hơn 400 hộ kinh doanh cá thể tham gia chế biến điều; có khoảng 31 DN tham gia XK trực tiếp với tổng công suất khoảng 81.000 tấn, trị giá hơn 807 triệu USD. Tuy nhiên, sản lượng thu hoạch mấy năm vừa qua chỉ đáp ứng được 25% công suất chế biến; dẫn tới 80% cơ sở sản xuất vừa và nhỏ của tỉnh đã phải đóng cửa.
Theo bà Vũ Thị Đào, Viện Kinh tế Tài chính, khó khăn lớn nhất của ngành điều hiện nay là tốc độ tăng trưởng về sản xuất (trồng trọt) chưa theo kịp với tăng trưởng của ngành chế biến. Do đó, ngành này XK nhiều thì càng nhập nhiều do không đủ nguyên liệu chế biến.
Đồng thời, ngành điều Việt Nam đang bị mất cân đối nghiêm trọng giữa năng lực chế biến và sản lượng sản xuất nội địa, tạo nên nguy cơ lãng phí đầu tư, kém hiệu quả trong khai thác, chế biến, tăng cạnh tranh không lành mạnh giữa các DN.
Trong khi đó, diện tích trồng điều ngày càng bị thu hẹp, phần lớn diện tích trồng điều phân bố ở vùng sâu vùng xa, chưa được quan tâm đầu tư thâm canh, đặc biệt là tưới nước, quản lý sâu bệnh, bón phân, liên kết sản xuất và chế biến sâu còn hạn chế.
Mặt khác, về đầu ra, ông Vũ Thái Sơn, Chủ tịch HĐQT CTCP Long Sơn, nhận định năm 2019, thị trường tiêu thụ không tăng đột biến. Mỹ là thị trường nhập khẩu điều nhân lớn nhất của Việt Nam (chiếm 32%) nhưng các đối tác ở nước này đang chờ giá rẻ hơn để mua vào. Năm nay, các nhà nhập khẩu không ký hợp đồng kỳ hạn giao xa mà chỉ mua giao ngay.
Tuy nhiên, đánh giá tiềm năng trong tương lai, Bộ Công Thương dự báo thị trường tiêu thụ sẽ ngày càng rộng mở vì người tiêu dùng nhận thức rõ hơn về giá trị dinh dưỡng của hạt điều. Đơn cử, nhập khẩu hạt điều của châu Âu đang gia tăng theo xu hướng về thực phẩm an toàn đối với sức khỏe. Nhu cầu cao tại Hà Lan, Đức, Anh và các thị trường đang phát triển ở Trung và Đông Âu tạo cơ hội cho các nhà cung cấp của những nước đang phát triển như Việt Nam.
Tuy vậy, để XK điều vào châu Âu không hề dễ dàng. Một DN chuyên XK điều vào châu Âu cho biết, tỷ lệ tiêu thụ hạt điều tăng cao nhất ở châu Âu được dự đoán ở các nước Trung và Đông Âu, nhưng hạt điều Việt Nam sẽ phải cạnh tranh với Ấn Độ, Brazil và các nước sản xuất hạt điều mới nổi khác; trong dài hạn, châu Âu có thể gia tăng nhập điều từ các nước châu Phi.
Hơn nữa, muốn cạnh tranh phải đáp ứng nhiều yêu cầu khắt khe mà thị trường châu Âu đưa ra như đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm. Bao bì dùng cho hạt điều phải lưu giữ được hình dáng, hương vị và đặc tính chất lượng của sản phẩm; hạt điều trong túi không được xếp cùng với sợi hoặc vật liệu xơ, vì sợi tẩm dầu đẩy nhanh quá trình tự gia nhiệt và tình trạng ôi….
Thy Lê
