Trong Hiệp định Đối tác Thương mại xuyên Thái Bình Dương (TPP), 12 nước đều phải cam kết minh bạch hóa trong mua sắm công (mua sắm Chính phủ), các nước không được phân biệt đối xử, không ưu đãi hàng hóa và dịch vụ của nhà thầu nội.
Đặc biệt, trường hợp mua sắm Chính phủ áp dụng chỉ định thầu, hình thức chỉ định thầu này chỉ được áp dụng cho trường hợp đặc biệt, luôn có báo cáo giải trình lý do chỉ định; đơn vị chỉ định thầu phải là con số 2 – 3 đơn vị…
Cơ hội cải thiện chất lượng mua sắm
Tại Hội thảo bàn về mua sắm Chính phủ trong thực thi các yêu cầu về minh bạch, khách quan trong mua sắm Chính phủ khi Việt Nam gia nhập TPP, ông Lê Văn Tăng, nguyên Cục trưởng Cục Đấu thầu, Bộ Kế hoạch và Đầu tư (KH&ĐT), cho rằng: “Dù Luật Đấu Thầu sửa đổi 2014 đã có nhiều điểm cải thiện song để “vào sân chơi TPP”, chúng ta phải sửa thêm lần nữa để đảm bảo được ba yếu tố: phải khách quan; rất minh bạch và quan trọng nhất là trình độ chuyên gia phải giỏi”.
Thực tế, thời gian qua, tại Việt Nam, mua sắm Chính phủ vẫn là sân chơi của các doanh nghiệp (DN) nhà nước; DN được chỉ định bởi cơ quan Nhà nước, do đó rất ít người biết về chất lượng của những hợp đồng mua sắm và quá trình mời thầu, chỉ định thầu này.
Tuy nhiên, thời gian tới, Việt Nam sẽ phải mở cửa lĩnh vực mua sắm công và cho đây là cơ hội cải thiện chất lượng mua sắm và chống tham nhũng. Các chuyên gia cho rằng, khi hiệp định này có hiệu lực, sân chơi mua sắm Chính phủ sẽ không còn của riêng các doanh nghiệp, nhà thầu, hàng hóa trong nước, Việt Nam sẽ phải cạnh tranh sòng phẳng với 12 quốc gia.
Các nước phải thực thi pháp luật chung, nếu nước nào vi phạm, sẽ bị 11 nước còn lại khiếu kiện. Đây là thách thức không nhỏ với Việt Nam, khi hiện vẫn có quy định ưu tiên doanh nghiệp, hàng hóa trong nước với đấu thầu mua sắm Chính phủ.
Ông Lê Văn Tăng, Trưởng khoa danh dự Khoa Quản lý Đấu thầu (Học viện Chính sách và Phát triển), nguyên Cục trưởng Quản lý Đấu thầu (Bộ KH&ĐT) – đơn vị tham gia đàm phán TPP về mua sắm Chính phủ, đánh giá rằng việc mở cửa với lĩnh vực đấu thầu mua sắm Chính phủ sẽ giúp lĩnh vực này cạnh tranh và minh bạch hơn.
“Những lĩnh vực lâu nay vốn đóng cửa với nhà thầu ngoại sẽ phải mở, các nhà thầu Việt Nam phải vươn lên. Cùng với đó, các nhà thầu Việt Nam cũng có cơ hội vươn ra thị trường các nước thành viên trong hiệp định (như Mỹ, Nhật Bản…). Thêm nữa, Chính phủ Việt Nam có cơ hội được hưởng lợi nhờ giá hàng hóa cạnh tranh, chất lượng tốt hơn”, ông Tăng nói.
|
Mua sắm Chính phủ không còn là ‘lãnh địa” của DN trong nước
Việt Nam có cam kết về mua sắm chính phủ khi gia nhập TPP, vì vậy các cơ quan thuộc Chính phủ sẽ gặp một số khó khăn trong tổ chức lựa chọn nhà thầu đối với các gói thầu phải tuân thủ quy định TPP do những quy định chi tiết khác nhau giữa hai bên.
Ngược lại, việc tiếp cận thị trường mua sắm chính phủ tại các nước thành viên TPP đối với nhà thầu Việt Nam có thể gặp nhiều thách thức do hạn chế năng lực, kinh nghiệm…
Bà Nguyễn Thị Thúy Hằng, Phó Cục trưởng, Cục Quản lý Đấu thầu, Bộ KH&ĐT, cho rằng: “Người ta hay đặt câu hỏi rằng nếu sửa Luật, chúng ta sửa theo tiêu chuẩn nào cho phù hợp. Chúng ta đang phải đáp ứng minh bạch, công khai theo tiêu chuẩn của TPP, sắp tới cũng phải đáp ứng theo chuẩn mực của 28 nước EU. Vậy sửa cái gì, mở cái gì cho phù hợp đây?”
Tại hội thảo, các chuyên gia đã giới thiệu phạm vi điều chỉnh về mua sắm Chính phủ được giới hạn bởi chủ thể mua sắm, hàng hóa dịch vụ cần mua sắm, ngưỡng giá gói thầu… cũng như sự khác nhau trong hình thức lựa chọn nhà thầu.
Bên cạnh đó, Việt Nam cần nêu ra những yêu cầu và nguyên tắc chung; các quy định và hướng dẫn cụ thể để đưa vào các văn bản dưới Luật. Đồng thời, cần chi tiết hóa các yêu cầu về đấu thầu, bao gồm cả các cam kết quốc tế, tiến tới áp dụng trên quy mô cả nước.
Để nâng cao hiệu quả trong mua sắm Chính phủ, theo các chuyên gia, Việt Nam cần nghiên cứu và cung cấp cho nhà thầu trong nước thông tin về thị trường mua sắm Chính phủ các nước TPP; quy mô thị trường, nhu cầu mua sắm, danh mục hàng hóa dịch vụ được mua sắm nhiều nhất…
Đồng thời, cần khảo sát năng lực cung cấp của nhà thầu Việt Nam; xây dựng các chương trình xúc tiến thương mại để thúc đẩy xuất khẩu hàng hóa, dịch vụ của Việt Nam thông qua kênh mua sắm Chính phủ.
Đồng tình quan điểm trên, chuyên gia tư vấn dự án USAID, ông Mai Lâm, cho biết: Việt Nam cần nghiên cứu và cung cấp cho nhà thầu Việt Nam thông tin về thị trường mua sắm Chính phủ các nước TPP; quy mô thị trường, nhu cầu mua sắm, danh mục hàng hóa dịch vụ được mua sắm nhiều nhất…
Thanh Hoa
