Theo Bộ NN&PTNT, 9 tháng đầu năm 2016, khối lượng gạo XK ước đạt 3,76 triệu tấn, trị giá 1,69 tỷ USD, đã giảm 16,4% về khối lượng và giảm 12,5% về giá trị so với cùng kỳ năm trước. Đáng chú ý là gạo Việt đang phải đối mặt với nguy cơ bị Mỹ “cấm cửa”, do phát hiện rất nhiều lô gạo còn tồn lượng thuốc BVTV vượt ngưỡng cho phép.
Nguy cơ bị Mỹ “cấm cửa”
Báo cáo của Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), cho thấy 6 tháng đầu năm 2016, đã có hơn 500 container gạo thơm của Việt Nam bị đối tác trả về, do không đạt tiêu chuẩn chất lượng. VFA cũng cho biết, trong những năm vừa qua, đặc biệt là năm 2016, rất nhiều đơn hàng XK gạo thơm của các DN có tiếng tăm qua các thị trường đã bị trả về, vì bị dư lượng thuốc BVTV vượt ngưỡng.
Qua kiểm tra của Cục Quản lý thực phẩm và dược phẩm Hoa Kỳ (FDA), có 8 hoạt chất trong gạo Việt Nam khi xuất sang Mỹ vượt mức giới hạn cho phép. Theo FDA, tính từ năm 2012 đến tháng 8/2016, có tổng số 16 DN XK gạo Việt Nam sang thị trường này bị trả gạo về, với tổng số 412 container, tương ứng gần 10.000 tấn gạo. Cục Chế biến thương mại nông lâm thủy sản và nghề muối (Bộ NN&PTNT) đã phải đưa ra cảnh báo các DN XK gạo sang thị trường Mỹ, cần lưu ý trước khi XK phải kiểm tra, giám định kỹ dư lượng thuốc BVTV trong các lô hàng, tránh để bị nước NK trả về.
Theo Gs. Nguyễn Quốc Vọng - Đại học RMIT (Australia), định nghĩa gạo ngon rất khó. Chúng ta cho rằng gạo ngon, nhưng thế giới chưa chắc đã thấy ngon. Theo Gs. Nguyễn Quốc Vọng, không nên phân cấp gạo sạch và ngon. Nếu muốn XK phải xem xét 3 yếu tố giá cả, chất lượng và mẫu mã, coi trọng 3 vấn đề này như nhau.
Những con số tụt lùi về XK gạo thời gian qua được cho rằng xuất phát điểm từ những yếu kém trong sản xuất lúa gạo của Việt Nam. Gs. Võ Tòng Xuân - chuyên gia hàng đầu về nông nghiệp, cho hay, Việt Nam đã gia nhập cộng đồng thương mại thế giới, gần đây nhất là hiệp ước AEC và TPP. Nông sản Việt Nam rất phong phú, nhưng nông dân vẫn cực nhọc sản xuất mà lợi nhuận luôn thấp hơn so với các lao động khác. Giá lúa luôn thấp và giá gạo XK luôn luôn bị thương lái quốc tế mua thấp hơn gạo các nước khác. Thậm chí người tiêu dùng Việt Nam cũng không tin tưởng gạo Việt Nam.
Nguyên nhân chính là do sản xuất khối lượng lớn với giá thành cao nhưng chất lượng kém, không bảo đảm VSATTP. Bên cạnh đó, kỹ thuật tụt hậu, lạm dụng hóa chất trong nông nghiệp. Môi trường kinh doanh manh mún, không tập hợp được liên minh sản xuất theo chuỗi. Sản xuất tự phát, mạnh ai nấy lo, mù tịt về thị trường đã đưa đẩy nông dân nuôi trồng theo phong trào, không chắc chắn ai sẽ mua nguyên liệu.
![]() |
Chúng ta cho rằng gạo ngon, nhưng thế giới chưa chắc đã thấy ngon
Thương lái thu gom hàng nguyên liệu, ép giá nông dân. DN không có vùng nguyên liệu, không rõ thị trường, mua nguyên liệu trôi nổi từ thương lái, không truy xuất nguồn gốc. Nhà nước hô hào nông dân sản xuất, nhưng không tổ chức trọn chuỗi giá trị. Điều này làm nông dân Việt Nam chưa hoàn toàn thoát nghèo.
Nhiều chuyên gia nhận định, gạo Việt đang mất điểm trên thị trường thế giới phần lớn là bị dính lỗi về dư lượng thuốc BVTV.
Tổ chức sản xuất theo chuẩn quốc tế
Bà Lê Thị Tú Anh - Chủ tịch HĐQT công ty CP Nông nghiệp GAP, cho rằng việc lạm dụng phân bón hóa học và thuốc BVTV trong canh tác khiến chất lượng gạo thấp. Nếu cứ tiếp diễn tình trạng này, thế giới sẽ nhìn nhận gạo Việt Nam chất lượng không cao, ngay cả người tiêu dùng trong nước cũng sẽ đi tìm gạo nước khác.
Bà Tú Anh cho rằng ngon và sạch là hai yếu tố quan trọng để chúng ta xây dựng thương hiệu cả nội địa và quốc tế.
Nhìn từ góc độ khác, ông Phạm Minh Thiện - Tổng Giám đốc công ty THHH Cỏ May, cho rằng muốn XK gạo thành công phải am hiểu thị trường. Từ kinh nghiệm XK gạo sang Singapore của công ty mình, ông Thiện cho biết, công ty đã mất 3 năm để đưa được gạo sang thị trường này từ tìm hiểu về luật, thị trường, gu tiêu dùng, nhu cầu chất lượng…
Trong đó, gu tiêu dùng của thị trường là mục tiêu rất quan trọng. Thị trường yêu cầu chất lượng thế nào thì sẽ từng bước đáp ứng các tiêu chuẩn của thị trường đó. Chẳng hạn thị trường Singapore có gu tiêu dùng gạo hơi cũ và ít dẻo. Nếu loại gạo này tiêu dùng cho trong nước chắc sẽ không được ưa chuộng.
Để có hướng đi vững chắc của gạo ngon cho người tiêu dùng trong nước và XK, Gs. Võ Tòng Xuân đề xuất cần chọn giống lúa mang thương hiệu quốc gia, đặt tên giống quốc gia cho các giống đã chọn. Đồng thời, tổ chức theo chuỗi giá trị sản xuất mỗi loại gạo trong số giống đã chọn, tiến hành xúc tiến thương mại và phân phối đến khách hàng.
Gạo Việt Nam cần được Nhà nước quan tâm tổ chức sản xuất theo đúng chuẩn thương mại quốc tế mới bảo đảm lương thực an toàn cho nhân dân và sản phẩm XK được thế giới tin dùng. Không nên để cho các thành viên tham gia thị trường hoạt động một cách tự phát, không tổ chức, không kiểm tra như hiện nay.
Trong đó, giải pháp thuận lợi nhất là tổ chức “gắn nhà nông với nhà nông trong HTX nông nghiệp kiểu mới hoặc Cụm liên kết nông nghiệp kỹ thuật cao và gắn HTX nông nghiệp với “Nhà doanh nghiệp” trong một cơ chế theo chuỗi giá trị đến thành phẩm gạo ngon và sạch. Chấm dứt kiểu làm chụp giật, pha trộn giả mạo sản phẩm không rõ nguồn gốc như hiện nay.
Thu Hường