Tại Diễn đàn doanh nghiệp Việt Nam 2015, Nhóm công tác ngân hàng đã chỉ ra một vài rào cản về quy trình tố tụng khiến các ngân hàng muốn kiện đòi nợ khách hàng cũng phải hết sức… kiên nhẫn và chấp nhận rủi ro mất vốn.
Mắc kẹt vì con nợ bỏ trốn
Theo đánh giá của Nhóm công tác ngân hàng, hệ thống tổ chức tín dụng (TCTD) Việt Nam đang chịu áp lực xử lý khối nợ xấu lớn, song quá trình này còn rất phức tạp và mất nhiều thời gian.
Dẫn chứng ở quy trình khởi kiện khách hàng ra toà, ngân hàng sẽ phải theo đuổi vụ kiện rất mất thời gian, chi phí, công sức… Thực tế, từ lúc gửi đơn khởi kiện lên toà án, toà án thụ lý hồ sơ, điều tra, xác minh, hoà giải đến lúc toà tiến hành xét xử, tuyên án là mất 1-2 năm. Chưa kể, có nhiều vụ án khởi kiện, hai bên không đồng ý bản án, tiếp tục kháng nghị xét xử phúc thẩm, Giám đốc thẩm.
Trường hợp nhận được bản án/quyết định hòa giải thành, ngân hàng phải nộp đơn yêu cầu cơ quan thi hành án tiến hành kê biên, phát mại tài sản (bán đấu giá tài sản) để trả nợ cho ngân hàng. Quá trình này cũng mất từ 2-3 năm để bán đấu giá xong tài sản đảm bảo, chưa kể phát sinh tranh chấp, hoặc tài sản bị thất thoát, giảm giá trị, phẩm cấp… thì giá trị thu hồi nợ chẳng bù đắp nổi nợ gốc.
“Quá trình xử lý mất nhiều thời gian đã làm tăng chi phí xử lý nợ xấu và giảm giá trị của tài sản đảm bảo, ảnh hưởng tiêu cực đến hiệu quả của quá trình thu hồi nợ”- Báo cáo của Nhóm công tác nêu.
Các ngân hàng khổ sở theo đuổi các vụ kiện đòi nợ doanh nghiệp để xử lý nợ xấu
Thế nhưng, tình huống oái oăm nhất là con nợ bỗng dưng biến mất, bỏ trốn. Khi đó, tòa án sẽ không thụ lý đơn kiện của ngân hàng hay ra quyết định đình chỉ việc giải quyết vụ án do không thể tìm thấy nơi cư trú hiện tại của bị đơn.
Với khách hàng là doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài, Người đại diện theo pháp luật bỏ trốn về nước khiến cơ quan thi hành án yêu cầu thực hiện thử tục ủy thác tư pháp thông qua Bộ Ngoại giao để tống đạt các quyết định, văn bản của cơ quan thi hành án đến những cá nhân này. Song thực tế, thủ tục ủy thác tư pháp mất rất nhiều thời gian, có thể không mang lại kết quả gì và trì hoãn quá trình bán đấu giá tài sản nhiều năm.
Đơn cử, vụ án sai phạm xảy ra tại Ngân hàng Agribank đối với khoản vay hơn 3.000 tỷ đồng của Công ty Liên doanh Lifepro Việt Nam (khởi tố đầu năm 2013). Chủ sở hữu và người đại diện pháp luật của Công ty Lifepro Việt Nam đều là mang quốc tịch Canada và đã “biến mất” vào giữa năm 2012, trước khi cơ quan chức năng vào cuộc điều tra sai phạm.
Suốt 2 năm qua, Agribank vẫn chưa thể xử lý khối nợ xấu “phình” to, tài sản bảo đảm nhà xưởng, máy móc do đang bị niêm phong để phục vụ điều tra vụ án. Giá trị tài sản thực tế có thể đã hao hụt nên khó có thể bù đắp đủ nợ vay nếu sau này toà án chấp thuận cho kê biên, bán thanh lý tài sản.
Khó bắt giữ tài sản
Ở mỗi ngân hàng, số lượng khách hàng cùng số khoản nợ vay rất lớn, trong khi điều kiện xử lý nợ còn hạn chế về nhân lực, năng lực thì khó có thể “dọn dẹp” nhanh nợ xấu được. Trên thực tế, quá trình xử lý một khoản nợ xấu của ngân hàng còn phát sinh vô số tình huống khó khăn, phức tạp, thậm chí oái oăm về mặt pháp lý.
Nhóm công tác Ngân hàng đã chỉ ra một vài điểm hạn chế, vướng mức trong quy định xử lý tài sản bảo đảm.
Cụ thể, Thông tư liên tịch số 16 của Ngân hàng Nhà nước ngày 6/6/2014 ký với Bộ Tư pháp, Bộ Tài nguyên và môi trường, đã cho phép ngân hàng được quyền thu giữ tài sản đảm bảo để xử lý thu hồi nợ mà không cần có sự đồng ý của bên thế chấp.
Trên thực tế, khi ngân hàng đi thu giữ tài sản lại không có sự hỗ trợ tích cực của cơ quan công an và chính quyền địa phương nên nhiệm vụ này là bất khả thi. Hoặc toà án và cơ quan thi hành án ra quyết định xử lý tài sản chưa hợp lý.
Ví như trường hợp 7 ngân hàng bắt nợ kho hàng cà phê của Công ty Trường Ngân, toà án đã tuyên cho phép một ngân hàng tiến hành thu giữ tài sản hàng hoá trong kho cà phê của Trường Ngân. Nhưng hàng hoá đã được thế chấp tại nhiều nơi khác, dẫn tới không thể phân định đúng tài sản hợp pháp của ngân hàng được toà án cho phép bắt giữ.
Những tình huống tranh chấp pháp lý như vậy đã khiến cơ quan thi hành án, các ngân hàng cho vay khó xử, thậm chí bế tắc không thể thu hồi nợ được. Do đó, Nhóm công tác ngân hàng đã “hiến kế” xử lý nợ xấu thuận lợi hơn, như: rút ngắn thời gian xử lý vụ việc của tòa án và cơ quan thi hành án; cho phép toà án xử xử vắng mặt bị đơn (bỏ trốn), bỏ thủ tục uỷ thác tư pháp, cơ quan pháp luật hỗ trợ ngân hàng thu giữ tài sản hợp pháp…
Thu Hằng