Nghề làm cốm ở Bình Thành nổi tiếng và tập trung nhiều nhất ở xóm Sơn Vinh và nhộn nhịp nhất là vào khoảng mùa lúa tháng Mười.
Nghề cũ tìm được sức sống mới
Ngày xưa, người dân địa phương thường làm cốm thủ công ở tất cả các khâu từ tuốt lúa, rang, sàng đến giã.
Dù mang giá trị văn hóa đặc sắc, nghề làm cốm đã từng đứng trước nguy cơ mai một trước dòng chảy của cuộc sống hiện đại và những khó khăn trong việc duy trì sản xuất thủ công. Tuy nhiên, nhờ những người tâm huyết với nghề truyền thống của cha ông, nghề cũ nay đã tìm được sức sống mới.
Bước ngoặt quan trọng nhất trong hành trình phát triển của nghề cốm địa phương chính là sự ra đời của Tổ hợp tác (THT) sản xuất cốm nếp vải Sơn Vinh vào tháng 3/2022. Với 15 thành viên, THT đã chung tay xây dựng mô hình sản xuất cốm bằng cách ứng dụng khoa học công nghệ, máy móc để nâng cao chất lượng. Với hệ thống máy móc hiện đại, nhà xưởng đạt tiêu chuẩn và quy trình sản xuất bài bản, THT không chỉ giúp các thành viên mà còn tạo sinh kế cho nhiều hộ khác trong xóm, mở ra cơ hội nâng cao thu nhập.
 |
|
Phát triển vùng nguyên liệu để bảo đảm chất lượng sản phẩm. |
Để nâng tầm sản phẩm, THT đã tích cực học hỏi kinh nghiệm từ làng cốm Mễ Trì (Hà Nội), một trong những cái nôi của nghề cốm truyền thống. Các thành viên đã tiếp thu bí quyết điều chỉnh nhiệt độ và thêm nước trong quá trình rang, giúp cốm mềm hơn, dẻo hơn, thơm hơn.
Học được thêm kinh nghiệm để cải tiến cách làm nhưng theo các thành viên THT, yếu tố cốt lõi vẫn là giữ chất cốm của quê hương.
Nhờ chất lượng vượt trội, cốm của THT làm ra đến đâu hết đến đó. Không còn cảnh mang ra chợ phiên bán lẻ, khách hàng giờ chủ động tìm đến tận xưởng để mua. Thậm chí, nhiều mối đặt hàng quanh năm, mở ra triển vọng xây dựng thương hiệu vững chắc cho sản phẩm làng nghề.
Khẳng định giá trị
Với vùng nguyên liệu 5ha nếp vải sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP, THT đã cho ra thị trường gần 10 tấn cốm mỗi vụ. Đây là minh chứng rõ ràng cho hiệu quả của mô hình liên kết, hợp tác trong sản xuất nông nghiệp.
Đặc biệt, sự công nhận từ các cấp chính quyền và ngành chức năng là động lực lớn để cốm Sơn Vinh tiếp tục phát triển. Năm 2023, cốm nếp vải Sơn Vinh được công nhận là sản phẩm OCOP 3 sao, khẳng định chất lượng và giá trị sản phẩm.
Đến năm 2024, sản phẩm này tiếp tục được vinh danh là “Sản phẩm nông nghiệp tiêu biểu tỉnh Thái Nguyên”, một giải thưởng cao quý ghi nhận những nỗ lực và đóng góp của người dân địa phương.
Mới đây nhất, tại hội nghị Tôn vinh nông dân Thái Nguyên xuất sắc lần thứ 2 năm 2025, Tổ trưởng THT là chị Nguyễn Thị Hè được vinh danh là Hộ sản xuất kinh doanh giỏi cấp tỉnh với doanh thu 1,6 tỷ đồng, lợi nhuận đạt 851 triệu đồng.
 |
|
Cốm nếp được nâng cao giá trị kinh tế thông qua mô hình kinh tế tập thể. |
Những con số ấn tượng này không chỉ là minh chứng cho sự thành công của cá nhân người đứng đầu THT mà còn là tín hiệu đáng mừng cho sự phát triển bền vững của nghề cốm truyền thống tại địa phương. Điều này góp phần không nhỏ vào việc giúp người dân gắn bó với nghề và thúc đẩy giảm tỷ lệ hộ nghèo một cách bền vững.
Bên cạnh đó, hoạt động hiệu quả THT cho thấy Liên minh HTX tỉnh Thái Nguyên đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ phát triển kinh tế tập thể và các làng nghề truyền thống trên địa bàn tỉnh. Với những chính sách, chương trình hỗ trợ trong liên kết sản xuất, phát triển vùng nguyên liệu, xúc tiến thương mại, THT này đã là đơn vị tiên phong trong việc đầu tư bao bì, nhãn mác và tem truy xuất nguồn gốc để đưa sản phẩm đặc trưng của địa phương vươn xa.
Giá trị cốt lõi và tiềm năng vươn xa
Giữa cuộc sống nông thôn đang chuyển mình từng ngày, nghề làm cốm Sơn Vinh với sự phát triển của mô hình THT vẫn giữ được hồn cốt quê nhà. Hơn cả một sản phẩm ẩm thực, cốm nơi đây mang theo câu chuyện của những con người yêu nghề, cần mẫn, sáng tạo và biết gìn giữ nghề truyền thống cha ông để lại.
Từ việc giữ những giá trị đặc trưng của sản phẩm đến việc chú trọng đầu tư máy móc hiện đại thông qua mô hình kinh tế tập thể đã giúp giữ gìn tình làng nghĩa xóm, và cả niềm tự hào của người dân địa phương.
Ngày nay, ngoài sản phẩm cốm truyền thống, nhờ có các thiết bị hỗ trợ bảo quản mà cốm vẫn thơm ngon trong thời gian dài. THT còn sáng tạo thêm nhiều loại bánh làm từ cốm, mở rộng thêm hướng đi cho sản phẩm làng nghề.
Theo các thành viên THT, cốm có thể bảo quản trong tủ đá rất lâu mà vẫn giữ nguyên chất lượng. Điều này đã khẳng định về tiềm năng vươn xa của sản phẩm địa phương. Khả năng bảo quản tốt và sự đa dạng về sản phẩm sẽ giúp cốm Sơn Vinh tiếp cận được nhiều thị trường hơn, không chỉ trong mùa vụ mà còn quanh năm.
Tương lai của cốm Sơn Vinh hứa hẹn sẽ tiếp tục phát triển mạnh mẽ. Với nền tảng vững chắc từ quy trình sản xuất hiện đại, chất lượng sản phẩm được kiểm định và công nhận, cùng với sự tâm huyết của những người làm nghề tại THT, cốm Sơn Vinh hoàn toàn có thể trở thành một thương hiệu đặc sản không chỉ của Thái Nguyên mà còn vươn tầm quốc gia, mang lại giá trị kinh tế cao hơn nữa cho người dân và góp phần bảo tồn, phát huy giá trị truyền thống của dân tộc.
Trí Chiến
