Lạc Sơn - Mường Vang là một trong bốn Mường lớn của tỉnh Hoà Bình. Người Mường ở đây chiếm trên 90% dân số. Từ xa xưa, Mường Vang đã nổi tiếng với những giá trị văn hóa đặc sắc được thể hiện qua áng mo Mường, những lễ hội truyền thống, tín ngưỡng của người dân. Bên cạnh đó, huyện Lạc Sơn còn được thiên nhiên ban tặng nhiều núi đồi kết hợp với hồ nước tuyệt đẹp cùng hệ thống hang động phong phú, đa dạng và khí hậu ôn hòa, mát mẻ.
Nhiều tiềm năng du lịch
Bên cạnh những tiềm năng về du lịch tự nhiên, huyện Lạc Sơn có hệ thống di tích lịch sử cách mạng. Theo thống kê, trên địa bàn huyện có 23 di tích khảo cổ, di tích lịch sử văn hóa, cách mạng. Chiến khu Mường Khói ở xóm Re, xã ân Nghĩa; Đài tưởng niệm các liệt sỹ Tây Tiến ở xóm Châu Trang, xã Thượng Cốc; địa điểm thành lập Văn phòng Tỉnh ủy Hòa Bình ở xóm Khị, xã Nhân Nghĩa…
Ngoài ra, huyện bảo tồn được nhiều hang động mang giá trị khảo cổ của người Mường cổ như: Mái đá làng Vành là di tích khảo cổ học cấp quốc gia, nằm ở chân núi Trắng thuộc địa phận làng Vành, xã Yên Phú. Hang Khụ Dúng là một trong những hang động đẹp tự nhiên của tỉnh Hòa Bình, đồng thời là di tích xếp hạng cấp tỉnh. Lạc Sơn còn lưu giữ được các lễ hội truyền thống của người Mường như lễ hội chiêng Mường, lễ hội xuống đồng đu Vôi...
![]() |
Thác Mu được thiên nhiên ban tặng vẻ đẹp hoang sơ hùng vĩ hấp dẫn cả du khách trong và ngoài nước. |
Thực hiện nhiệm vụ tham mưu, đề xuất, đồng thời triển khai thực hiện Nghị quyết số 06-NQ/HU của Huyện ủy về phát triển du lịch huyện Lạc Sơn giai đoạn 2022 - 2025, tầm nhìn đến năm 2030, ông Nguyễn Thế Hùng, Trưởng phòng Văn hóa - Thông tin huyện Lạc Sơn chia sẻ: Để dần trở thành một điểm sáng trên bản đồ du lịch của tỉnh cũng như xây dựng hình ảnh đất và người Mường Vang tươi đẹp, huyện đã từng bước hiện thực hóa các quan điểm, mục tiêu phát triển bằng những giải pháp cụ thể.
Theo đó, huyện đã đẩy mạnh công tác tuyên truyền, quảng bá, thu hút doanh nghiệp đầu tư vào phát triển du lịch tại địa phương. Đồng thời huy động tối đa các nguồn lực để thúc đẩy và tạo đà tăng trưởng cho ngành du lịch.
Đến nay, huyện đã thu hút được 3 nhà đầu tư vào quy hoạch, phát triển du lịch với nhiều hạng mục như đường, nhà vệ sinh, nạo vét hồ. Huyện ưu tiên nguồn vốn để cải tạo, nâng cấp các tuyến đường giao thông đến các khu, điểm du lịch, khuyến khích người dân phát triển mô hình du lịch cộng đồng; tăng cường tập huấn về du lịch để các gia đình làm du lịch đảm bảo trình độ chuyên môn và xây dựng thêm các tour du lịch sinh thái kết hợp với tham quan các khu di tích cách mạng, lễ hội, thu hút được lượng lớn khách du lịch,
Trong đó, việc khai thác điểm du lịch thác Mu (xóm Mu Khướng, xã Tự Do) được đánh giá là mô hình “điểm sáng” trong việc phát triển nhiều sản phẩm du lịch để quảng bá, kích cầu, thu hút đầu tư phát triển du lịch trong huyện. Từ đó nâng cao thu nhập cho người dân.
Thu nhập ổn định nhờ xây homestay đón khách du lịch
Cách trung tâm huyện Lạc Sơn gần 30 km, thác Mu mang vẻ đẹp hoang sơ với dòng nước xanh trong, mát lạnh. Dòng thác này là một trong 15 thác nước đẹp nhất Việt Nam. Không chỉ có thiên nhiên kỳ thú, trên địa bàn hiện bảo tồn được nếp nhà sàn truyền thống, cùng lời ăn tiếng nói, phong tục tập quán, trang phục, ẩm thực của người dân tộc Mường.
Với tiềm năng du lịch sẵn có và bản sắc văn hóa truyền thống, những năm qua, người dân xóm Mu Khướng đã và đang khai thác tiềm năng này để thu hút nhiều du khách trong và ngoài nước đến tham quan, nghỉ dưỡng, đặc biệt là sau khi thác Mu được công nhận là di tích danh lam thắng cảnh cấp tỉnh vào cuối năm 2017.
Chị Helen, du khách Đức chia sẻ: Chúng tôi đã lưu lại đây suốt 1 tuần, đi tắm thác Mu, suối Mu, treckking xuyên rừng… Tôi đặc biệt ấn tượng với các chuyến đi bộ thăm thú bản làng, được người dân chỉ dẫn nhiệt tình và trải nghiệm hoạt động làm nông nghiệp, tham gia gặt, đập lúa, bắt cá suối hay đan lát, dệt vải theo cách thủ công cùng dân bản.
Từ khi phát triển du lịch, bà con các xóm càng ý thức hơn về việc bảo tồn, phát huy bản sắc văn hoá. Những homestay mọc lên ngày càng nhiều nhưng vẫn giữ nguyên bản kiến trúc truyền thống để du khách được trải nghiệm nhiều hơn. Các xóm duy trì đội văn nghệ, tham gia biểu diễn phục vụ nhu cầu thưởng thức văn hoá của khách. Cũng nhờ đó, nhiều hộ dân ở xóm Mu Khướng từng bước nâng cao thu nhập, tiến tới có thu nhập ổn định.
Chị Quách Thị Hạnh, chủ homestay Thụ Hạnh, xóm Mu Khướng cho biết: Nhận thấy nhu cầu nghỉ dưỡng của khách du lịch khi tới tham quan, trải nghiệm tại thác Mu rất lớn. Gia đình tôi đã bàn nhau làm homestay. Vào dịp cuối tuần, khách đến homestay rất đông. Đến đây, du khách sẽ được trải nghiệm những món ăn mang đậm bản sắc dân tộc như gà đồi, ốc núi, cua đá, lợn bản… Gia đình tôi sẽ tự nấu để du khách cảm nhận được ẩm thực quê hương và con người của vùng cao nơi đây.
"Nhờ làm tốt công tác quảng bá cũng như dịch vụ chăm sóc chu đáo, tận tình nên homestay của gia đình tôi được du khách thường xuyên tìm đến. Homestay của gia đình tôi đón được rất nhiều khách từ tháng 5 đến tháng 9. Bình quân mỗi tháng, gia đình tôi thu trên 6 triệu đồng", chị Hạnh cho hay.
Thành lập HTX Du lịch thác Mu
Ông Bùi Văn Thịnh, Phó Chủ tịch UBND xã Tự Do cho biết, những năm gần đây, Đảng bộ, chính quyền xã xác định du lịch là hướng phát triển kinh tế, thúc đẩy công cuộc giảm nghèo bền vững tại địa phương. Cùng với đó, việc bảo tồn, phát huy bản sắc văn hoá dân tộc Mường có ý nghĩa quan trọng, tạo sức hút cũng như níu chân du khách khám phá, trải nghiệm.
Bên cạnh tuyên truyền, vận động người dân duy trì và phát huy vốn văn hoá vật thể, phi vật thể, xã ưu tiên hoàn thiện các thiết chế văn hoá ở cơ sở, đẩy mạnh phong trào "Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hoá”, tổ chức các hoạt động văn hoá, văn nghệ nhằm quảng bá nét đẹp văn hoá, vừa tạo điểm nhấn thu hút khách.
![]() |
Huyện Lạc Sơn hiện có 12 cơ sở homestay tập trung tại xóm Mu Khướng và xóm Sát. |
Năm 2022, xã đón trên 13.500 du khách, trong đó có 2.400 khách lưu trú. Trên địa bàn hiện có 12 cơ sở homestay tập trung tại xóm Mu Khướng và xóm Sát, mỗi homestay đón được khoảng 30 khách lưu trú, tối đa có hộ đón được 70 khách lưu trú. Xã còn thành lập HTX Du lịch thác Mu.
HTX du lịch thác Mu được thành lập năm 2020 với 19 thành viên. Các thành viên đa số đều là hội viên Chi hội Nông dân Mu Khướng. Trước khi thành lập các thành viên trong HTX đều được tham gia các lớp tập huấn, hướng dẫn kỹ năng làm du lịch.
Ban đầu mới thành lập, do dịch bệnh Covid-19 nên lượng khách đến với thác Mu không được nhiều. Năm 2022, HTX đón khoảng 1.600 lượt khách, trong đó có cả du khách nước ngoài.
"Trước đây, các thành viên trong HTX đều làm nông nghiệp, kinh tế khó khăn, thiếu thốn. Sau khi tham gia HTX, thu nhập của các thành viên được nâng cao lên rất nhiều", anh Bùi Văn Khương, Giám đốc HTX du lịch thác Mu nói.
Anh Khương cũng cho biết thêm, để tạo ấn tượng trong mắt du khách, điểm du lịch thác Mu luôn được các thành viên vệ sinh sạch sẽ sau mỗi buổi du khách đến tham quan, trải nghiệm.
Thời gian tới, HTX sẽ tiến hành trồng hoa hai bên đường để tạo cảnh quan, phát triển du lịch cộng đồng, giới thiệu với du khách về vẻ đẹp của quê hương, những phong tục, tập quán đậm bản sắc dân tộc Mường ở địa phương.
Có thể thấy, từ khi làm du lịch và tham gia vào HTX, thu nhập của những thành viên cũng như người dân trong xóm được nâng cao đáng kể. Dù vậy cũng phải nhìn nhận rằng, hiện nay còn rất ít hộ dân trong xóm làm du lịch.
“Điều mong muốn của chúng tôi là được tham gia các lớp tập huấn về làm du lịch; phát triển nhiều hơn nữa các hộ dân tham gia vào dịch vụ homestay và tham gia vào chuỗi cung ứng các dịch vụ hậu cần ở thác Mu để người dân có thu nhập đồng đều hơn", anh Bùi Văn Chinh, Trưởng xóm Mu Khướng bộc bạch.
Hải Giang