Theo các chuyên gia, phần lớn đất ruộng hiện nay đang nằm trong tay người nông dân, thành viên HTX nhưng họ lại không có khả năng quy hoạch thành vùng và chưa đủ nguồn lực đầu tư phát triển sản xuất quy mô lớn. Trong khi chủ trương của Bộ NN&PTNT là khuyến khích tích tụ ruộng đất, tiến tới nền nông nghiệp tập trung...
Không dễ tích tụ ruộng đất
Chỉ cần hiểu một cách đơn giản rằng HTX muốn cạnh tranh được trên thị trường thì phải tăng năng suất, muốn tăng năng suất thì phải áp dụng các thành tựu khoa học công nghệ và muốn áp dụng được các thành tựu khoa học công nghệ hiệu quả thì phải tích tụ được đất đai.
Trong đó, HTX là mô hình kinh tế tập thể, rất ưu việt khi có vai trò tập trung đất đai để hình thành vùng sản xuất hàng hoá và có thể áp dụng được cơ giới hoá nông nghiệp, đưa tiến bộ khoa học vào trong sản xuất. Người dân, thành viên HTX vẫn có thể sản xuất trên mảnh đất của mình, lợi nhuận mang lại cao hơn, chịu ít rủi ro hơn.
Thực tế, tích tụ ruộng đất là xu thế tất yếu nếu muốn phát triển nông nghiệp hiệu quả. Tuy nhiên, điều này không phải đơn giản. Nhiều HTX muốn sản xuất lớn nhưng ngay cả việc đi thuê đất cũng không dễ dàng, thay vào đó, HTX phải liên kết với những hộ có đất nhỏ lẻ khác để phát triển sản xuất nhưng diện tích không nhiều.
Điển hình, HTX Dịch vụ nông nghiệp chất lượng cao Hoa Phong (Quảng Ninh) dù đang ứng dụng công nghệ cao, đầu ra thuận lợi nên HTX rất muốn mở rộng sản xuất thêm hàng trăm héc ta. Tuy nhiên, hiện HTX cũng đang phải thuê đất để phát triển sản xuất nhưng diện tích đất thuê chỉ khoảng 13 ha. Trong khi thời gian cho thuê chỉ trong 5 năm, giá thuê đất cũng không nhỏ khiến HTX không dám đầu tư lớn để triển khai các chiến lược sản xuất, kinh doanh dài hơn, chuyên nghiệp.
 |
|
Tích tụ ruộng đất sẽ nâng cao tính hiệu quả của mô hình HTX và giúp ngành nông nghiệp phát triển. |
Bà Cao Thị Thủy, Chủ tịch HĐQT HTX sản xuất kinh doanh nông nghiệp Đoàn Kết (Hà Nội) cho biết, HTX có thể đến huyện Mỹ Đức hay đến huyện Thanh Oai để đầu tư cánh đồng 100 mẫu nhằm giúp bà con có thêm thu nhập. Tuy nhiên, vấn đề tích tụ đất đai hiện đang vướng nên không thể muốn đầu tư một lúc là có thể làm ngay.
Có thể thấy, điều mà hầu hết các HTX ở các địa phương đang gặp phải là do quy định về mức hạn điền trong Luật Đất đai 2013. Trong đó, Luật đã không giới hạn với đất phi nông nghiệp nhưng lại có quy định hạn chế việc tích tụ đất đai đối với đất sản xuất nông nghiệp.
Theo quy định về hạn mức trong Luật, khi giao đất trồng cây hàng năm, đất nuôi trồng thủy sản, đất làm muối cho cá nhân trực tiếp sản xuất nông nghiệp ở Đông Nam Bộ và Đồng bằng sông Cửu Long không quá 3 ha, các địa phương còn lại không quá 2 ha. Còn đối với đất trồng cây lâu năm thì mức hạn điền là 10 ha ở đồng bằng và 30 ha ở trung du, miền núi. Điều này có nghĩa, người dân, HTX hạn điền chỉ có thể tích tụ được từ 2-3ha, nếu tập trung quá 10 lần này sẽ phải chuyển sang thuê của Nhà nước.
Theo các chuyên gia, quy định về hạn điền này đã tạo ra sự vô lý, dẫn tới tình trạng đầu cơ, tích tụ đất phi nông nghiệp, mua đi, bán lại kiếm lời nhưng lại không tạo ra của cải vật chất cho xã hội, làm méo mó thị trường bất động sản mà vẫn hợp pháp.
Trong khi đó, các thành viên HTX, nông dân, doanh nghiệp muốn tích tụ đất đai tập trung để sản xuất nông nghiệp, cơ giới hóa nông nghiệp, nâng cao năng suất, hiệu quả sản xuất nông nghiệp thì phải tìm cách lách luật vì bị vướng những quy định về hạn điền. Thậm chí, nhiều địa phương quản lý cứng nhắc, gây rất nhiều khó khăn cho HTX khi tích tụ đất đai.
Ngoài ra, Luật Đất đai 2013 cũng không cho phép người dân có đất nông nghiệp có thể chuyển quyền sử dụng đất cho tổ chức, cá nhân, HTX, doanh nghiệp mong muốn đầu tư vào nông nghiệp. Chính vì vậy mới xảy ra tình trạng người có đất nhưng không muốn làm ruộng vì hiệu quả thấp, còn HTX muốn có nhiều ruộng đất để phát triển nông nghiệp hiện đại lại không đủ diện tích đất để làm.
Tích tụ được đất, HTX mới phát triển kinh tế hàng hóa
Kinh tế tập thể với nòng cốt là HTX được Đảng và Nhà nước đánh giá là có đóng góp quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội. Đảng và Nhà nước cũng đang dành sự quan tâm, tạo điều kiện và có chính sách phù hợp để nâng cao hiệu quả hoạt động của các mô hình HTX.
Muốn HTX hoạt động hiệu quả thì yếu tố đất đai có vai trò vô cùng quan trọng, bởi đất là một trong các yếu tố đầu vào của quá trình sản xuất, là một yếu tố tác động đến cơ cấu giá thành sản phẩm.
Nhưng muốn HTX tích tụ được đất đai, thì các chính sách pháp luật về đất đai cũng phải phù hợp với xu thế phát triển của mô hình HTX cũng như nền kinh tế thị trường. Đồng thời, những quy định về đất đai cũng phải bảo đảm được cho các HTX tiếp cận nguồn vốn tín dụng.
Có ý kiến cho rằng, HTX muốn đầu tư cho nông nghiệp, muốn ứng dụng khoa học công nghệ thì có thể ứng dụng các công nghệ sản xuất thẳng đứng hay ứng dụng các mô hình canh tác không sử dụng đất. Điều này có thể đúng nhưng chưa phù hợp, bởi công nghệ sản xuất nông sản thẳng đứng hay ứng dụng các mô hình canh tác không sử dụng đất chỉ thực sự phù hợp đối với các địa phương đang đô thị hóa mạnh mẽ. Bên cạnh đó, những mô hình này cho sản lượng không lớn, khó đáp ứng được các hợp đồng dài hạn, trong khi chi phí đầu tư không hề nhỏ nên không phải HTX nào cũng đầu tư được. Việc vận chuyển nông sản đến các vùng tiêu thụ, các nhà máy cũng là cả một vấn đề.
Trong khi đó, để đáp ứng được nhu cầu của thị trường, của các nhà máy chế biến thì sản xuất nông nghiệp phải có những cánh đồng lớn mới có thể đưa khoa học kỹ thuật, cây con mới vào canh tác, mới tạo ra sản phẩm nông nghiệp có giá trị cao, đáp ứng nhu cầu của tiêu dùng trong nước cũng như thị trường xuất khẩu.
Trước những bất cập trong tích tụ ruộng đất, hiện nay, trong dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi) đã có điều chỉnh về hạn mức nhận chuyển quyền sử dụng đất nông nghiệp của cá nhân không quá 15 lần hạn mức giao đất nông nghiệp đối với mỗi loại đất. Như vậy, hạn điền đã tăng 150% so với hiện nay, từ 10 lần lên 15 lần, tạo điều kiện cho người dân, HTX tích tụ ruộng đất.
Tuy nhiên các chuyên gia cho rằng chỉ gia tăng hạn điền thôi là chưa đủ, mà cần xem xét cho phép hộ gia đình, cá nhân không trực tiếp sản xuất nông nghiệp được nhận chuyển nhượng, tặng cho đất trồng lúa. Điều này sẽ tạo điều kiện cho các chủ thể, trong đó có HTX tập trung tích tụ ruộng đất.
Ngoài ra, một số vấn đề phát sinh trong tập trung đất đai hiện cũng cần được được quy định rõ ràng như: trình tự thu hồi đất và giao đất có sự tham gia của Nhà nước hay không hay tự các bên thỏa thuận, thống nhất. Và khi doanh nghiệp không tiếp tục đầu tư nông nghiệp nữa thì việc trao trả lại đất cho các chủ sử dụng đất như nông dân, thành viên HTX được thực hiện như thế nào?...
Huyền Trang
