Giai đoạn 2019 - 2021, huyện Tu Mơ Rông có 1.761 hộ thoát nghèo thì khoảng 70% trong đó nhờ trồng cây dược liệu. Riêng năm 2022 vừa qua, tính riêng 3 xã Tê Xăng, Măng Ri và Ngọc Lây đã có 67 hộ được xếp vào diện nông dân tiêu biểu, đạt thu nhập từ vài trăm triệu đến cả tỷ đồng. Nhờ biết tận dụng lợi thế đất đai, khí hậu để phát triển cây dược liệu, đồng bào dân tộc thiểu số đã có cuộc sống khấm khá hơn trước rất nhiều. Nhiều bản làng ở Tu Mơ Rông đã “thay da đổi thịt” với đầy đủ hệ thống điện, đường, trường, trạm.
Những tỷ phú xuất thân từ nông dân
Theo Phòng NN&PTNT huyện Tu Mơ Rông, đến nay, toàn huyện đã phát triển được 2.937ha cây dược liệu, trong đó sâm Ngọc Linh là 1.715ha. Huyện có 30 sản phẩm OCOP từ 3 - 4 sao, trong đó có 19 sản phẩm OCOP liên quan đến dược liệu. Cây dược liệu được xác định là cây “ba trong một” (cây chủ lực, cây giảm nghèo và là cây làm giàu của dân) của huyện, góp phần quan trọng thay đổi bộ mặt đời sống của người dân.
![]() |
Sâm Ngọc Linh đổi thay cuộc sống của người dân ở huyện Tu Mơ Rông. |
Ở mảnh đất Tu Mơ Rông, nhiều nông dân "chân đất" đã trở thành tỷ phú cũng nhờ nhanh nhạy đầu tư vào dược liệu. Tại thủ phủ của dược liệu xã Măng Ri, Chủ tịch UBND xã Dương Đình Chung tự hào khi nhắc đến những tỷ phú người Xơ Đăng trên địa bàn. Họ là nông dân chân lấm tay bùn nhưng rất nhạy bén, biết nắm bắt cơ hội để đầu tư. Họ là tấm gương đi đầu cho việc vượt khó làm giàu.
Trong số đó, ông Chung nhắc tới anh A Ly (thôn Ngọc La), hiện trồng 4.000 gốc sâm Ngọc Linh, 3ha sâm dây. Tổng thu năm 2022 của gia đình từ tiền bán hạt, lá, củ sâm; tiền công làm thuê chốt sâm ước đạt hơn 1 tỷ đồng.
Nói về “bí kíp” làm giàu, anh A Ly cho biết, trồng sâm Ngọc Linh từ năm 2014. Cây lớn lên thì lấy hạt ươm rồi mở rộng diện tích. Tiền công, tiền hỗ trợ sâm, anh dồn hết để đầu tư vườn sâm. “Mình cũng hay lân la gặp chuyên gia hỏi kỹ thuật chăm sóc, sau đó về áp dụng. Nhờ đó, cây sâm phát triển tốt, cho hạt rất nhiều. Những năm tới, cây lớn lên thì hạt sẽ cho nhiều hơn, vườn của mình sẽ được nhân rộng, khi đó thu nhập còn cao hơn nữa”, anh A Ly kể.
Theo Chủ tịch UBND xã Dương Đình Chung, ngoài anh A Ly, trên địa bàn xã Măng Ri còn có ít nhất 6 người có thu nhập tương đương như anh. Tất cả đều vươn lên nhờ trồng cây dược liệu.
Tương tự, ở xã Tê Xăng, cái tên được ông A Đe, Chủ tịch UBND xã luôn dành những lời ngợi khen là anh A Hải (thôn Đăk Viên). Năm 2022, tổng thu của gia đình đạt cả tỷ đồng, trong đó đa phần liên quan đến trồng sâm Ngọc Linh, sâm dây và buôn bán sản phẩm dược liệu.
“Nhà nước định hướng trồng dược liệu, mình thấy đúng nên đầu tư trồng sâm Ngọc linh và sâm dây. Nhờ đầu tư đúng hướng, trồng đúng kỹ thuật nên cây dược liệu phát triển tốt và cho thu nhập khá. Vì vậy, tới đây, mình tiếp tục mở rộng diện tích sâm Ngọc Linh”, A Hải cho biết.
Theo Chủ tịch UBND huyện Tu Mơ Rông Võ Trung Mạnh, chỉ tính riêng 3 xã chuyên trồng dược liệu là Tê Xăng, Măng Ri, Ngọc Lây, năm 2022 có 67 hộ được xếp vào diện nông dân tiêu biểu. Những người này có thu nhập từ 500 triệu đồng đến trên 10 tỷ đồng.
Trong đó, nhiều tỷ phú là đồng bào dân tộc thiểu số, tuổi đời còn trẻ nhưng dám dấn thân, nhanh nhạy với thời cuộc. “Điểm chung là họ biết khai thác giá trị của cây dược liệu, biến loại cây vốn là thế mạnh của vùng đất họ ở trở thành cây làm giàu cho chính họ”, ông Mạnh chia sẻ.
Liên kết chặt từ mắt xích HTX
Đáng chú ý, để đưa cây dược liệu đi xa, huyện Tu Mơ Rông đã có nhiều chính sách hỗ trợ đồng bào dân tộc thiểu số nơi đây phát triển các mô hình HTX, từ đó liên kết bền vững với doanh nghiệp. Thống kê cho thấy, tại Tu Mơ Rông, hiện có 14 HTX hoạt động trong lĩnh vực trồng, thu mua, chế biến dược liệu. Các HTX này đã phát huy hiệu quả khi giúp thành viên có thu nhập cao.
![]() |
Để đưa cây dược liệu đi xa, huyện Tu Mơ Rông đã có nhiều chính sách hỗ trợ đồng bào dân tộc thiểu số nơi đây phát triển các mô hình HTX |
Bà Y Pot, Chủ tịch HĐQT kiêm Phó Giám đốc HTX Cộng đồng phụ nữ Đăk Viên (xã Tê Xăng) chia sẻ, với mong muốn giúp chị em thoát nghèo bằng cây sâm nên đã thành lập HTX chuyên trồng, thu mua và chế biến các sản phẩm từ sâm dây. Hiện, HTX có 33 thành viên là phụ nữ.
“Sản phẩm của HTX xuất bán đi nhiều tỉnh thành. Nguồn thu từ sâm dây của chị em thành viên tăng gấp 3 so với thời gian chưa tham gia HTX. Thời gian tới, chúng tôi sẽ liên kết với doanh nghiệp lớn ở Hà Nội. Họ sẽ hướng dẫn kỹ thuật, tăng cường chế biến sâu, đa dạng hóa sản phẩm, khi đó chị em sẽ có nguồn thu lớn hơn. Tôi sẽ tiếp tục mời gọi chị em tham gia vào HTX để tăng thu nhập”, chị Y Pot chia sẻ.
Điều đặc biệt và tự hào là dược liệu có nguồn gốc từ Tu Mơ Rông giờ đã xuất ngoại, có mặt ở cả thị trường khó tính như châu Âu.
Ông Hà Văn Phương, Giám đốc HTX Nông sản và thảo dược Tu Mơ Rông (tại xã Đăk Na) cho biết: “Trong năm 2022, HTX đã bán cho đơn vị liên kết 15,3 tấn gừng, nghệ, chanh rừng, tỏi để chế biến sâu phục vụ xuất khẩu sang châu Âu. Sắp tới, chúng tôi tiếp tục mở rộng diện tích vùng trồng để tạo ra số lượng sản phẩm nguyên liệu nhiều hơn nhằm phục vụ cho việc chế biến, xuất khẩu ra thị trường nước ngoài”.
Chủ tịch UBND huyện Tu Mơ Rông Võ Trung Mạnh vui mừng cho biết: Ngoài HTX Nông sản và thảo dược Tu Mơ Rông xuất bán dược liệu phục vụ xuất khẩu, trong năm 2022, Công ty InnovGreen cũng đã xuất khẩu sang Trung Quốc 1,7 tấn tinh dầu màng tang. Tín hiệu tích cực khác là hiện có một nhà máy chế biến đã được đầu tư, đang hoàn thiện để đưa vào vận hành. Khi nhà máy này đi vào hoạt động, chắc chắn sẽ tạo ra nhiều sản phẩm dược liệu có giá trị, giúp sản phẩm có nguồn gốc từ Tu Mơ Rông xuất đi khắp các nơi, thậm chí xuất khẩu ra các nước.
Khai phá thêm tiềm năng
Tuy vậy, Tu Mơ Rông vẫn còn dư địa để phát triển bởi quỹ đất rộng, diện tích rừng chưa trồng sâm còn nhiều. Theo ông Dương Đăng Khoa, Chủ tịch UBND xã Đăk Hà, khó khăn đang ngăn cản người dân trồng dược liệu là tài chính của dân còn eo hẹp; trình độ canh tác, chăm sóc, quản lý, bảo vệ còn hạn chế; sự mất ổn định về giá. Một vấn đề nữa là nguồn vốn đầu tư lớn, thời gian thu hoạch dài cũng khiến người dân đắn đo.
Đơn cử như sâm Ngọc Linh, xã Đăk Hà có khoảng 800ha rừng thích hợp trồng sâm dưới tán rừng nhưng chưa phát triển được vì giá cây giống cao, lại khó kiếm. Vì thế, xã mong các cấp, ngành hỗ trợ sâm giống để bà con phát triển; đồng thời kêu gọi đầu tư, xây dựng cơ sở chế biến sâu các loại dược liệu để đảm bảo ổn định đầu ra.
Trong khi đó, ông A Đe, Chủ tịch UBND xã Tê Xăng cho hay, rào cản với người dân phát triển dược liệu là công tác xây dựng thương hiệu, nhãn hiệu, bao bì, truy xuất nguồn gốc cho các sản phẩm chưa được quan tâm chú trọng đúng mức.
Ông A Đe kiến nghị, để cởi trói cho phát triển dược liệu, cần có chính sách hỗ trợ nông dân xây dựng thương hiệu sản phẩm, đăng ký nhãn hiệu hàng hóa và sở hữu trí tuệ. Bên cạnh đó, cần tăng cường đầu tư điện, đường, hệ thống thủy lợi, kênh mương để phục vụ sản xuất dược liệu ứng dụng công nghệ cao.
Chủ tịch UBND huyện Tu Mơ Rông Võ Trung Mạnh nhìn nhận huyện vẫn chưa khai thác hết tiềm năng để phát triển dược liệu vì nhiều lý do. Đó là muốn trồng dược liệu thì phải bảo vệ và trồng rừng nhưng mức hỗ trợ cho hộ gia đình trồng rừng còn thấp, dẫn đến dân chưa mặn mà trồng rừng.
Huyện Tu Mơ Rông kiến nghị tỉnh Kon Tum tăng cường nguồn vốn vay ưu đãi để dân phát triển dược liệu, tiếp tục đổi mới cơ chế, chính sách để người dân, HTX được hưởng lợi trong công tác bảo vệ rừng, để họ thực sự là chủ rừng, tự chịu trách nhiệm quản lý rừng như quản lý tài sản của mình.
Bên cạnh đó, cần nâng mức hỗ trợ trồng rừng để thu hút người dân tích cực trồng rừng. “Huyện cũng mong tỉnh quan tâm đầu tư hạ tầng, nhất là tuyến đường huyết mạch Quốc lộ 40B cũng như bổ sung tăng thêm vốn đầu tư hằng năm. Ngoài ra, mong tỉnh kiến nghị các bộ, ngành quy hoạch, công nhận Vườn Quốc gia bảo tồn, phát triển sâm Ngọc Linh”, ông Mạnh bày tỏ.
Tâm Anh