Ngay từ những năm 2000, phong trào nuôi tôm trên cát đã hình thành ở một số địa phương. Đến nay, nuôi tôm trên cát đã phát triển ở nhiều nơi tại các tỉnh miền Trung, đối tượng nuôi chính là tôm thẻ chân trắng.
Hiệu quả cao, thách thức lớn
Kết quả khảo sát và thu thập ở một số tỉnh trọng điểm của Viện Kinh tế và Quy hoạch thủy sản năm 2000 cho thấy tiềm năng đất cát các tỉnh khu vực miền Trung là rất lớn (gần 100.000 ha). Trong đó, tập trung với số lượng lớn ở các tỉnh: Quảng Bình (39.00 ha), Phú Yên (14.000 ha), Quảng Trị (13.000 ha), Quảng Ngãi (10.000 ha).
Diện tích nuôi tôm trên cát trong giai đoạn 2010 - 2014 tăng từ 2.381 ha lên 3.018 ha. Sản lượng trong giai đoạn này tăng từ 30.844 tấn lên đến 37.030 tấn. Năng suất nuôi tôm trên cát các tỉnh miền Trung rất cao, trung bình khoảng 13 - 14 tấn/ha, có nơi cho năng suất rất cao như Quảng Nam (hơn 20 tấn/ha), Quảng Ngãi (khoảng 17 tấn/ha).
Theo đại diện của Viện Kinh tế và Quy hoạch thủy sản, nghề nuôi tôm trên cát mang lại hiệu quả kinh tế, nhưng cũng đứng trước thách thức lớn, chịu ảnh hưởng rõ nét của tình trạng biến đổi khí hậu. Đợt hạn hán kéo dài trong gần 1 năm qua, kể từ năm 2015, tại các tỉnh Nam Trung bộ, với tính chất được cho là khốc liệt nhất trong vòng 40 năm qua, đã tác động nghiêm trọng tới các tỉnh Ninh Thuận, Bình Thuận, Khánh Hòa và Quảng Trị, khiến khoảng 50.000 ha không thể canh tác được.
Nghề nuôi tôm trên cát cũng tiểm ẩn nhiều nguy cơ và thách thức về môi trường. Do nuôi tôm trên cát tại các tỉnh miền Trung phát triển quá “nóng”, không theo quy hoạch, nên hiện nay nhiều vùng nuôi tôm ở khu vực đang phải đối mặt với ô nhiễm môi trường, suy giảm nguồn nước ngầm và xâm hại đến đất rừng phòng hộ ven biển, ảnh hưởng trực tiếp đến dân sinh vùng ven biển; phá vỡ cảnh quan và hệ sinh thái vùng ven biển.
Một ao nuôi tôm trên cát ở Phù Mỹ - Bình Định
Chương trình giám sát dư lượng các chất độc hại trong tôm nuôi tại khu vực miền Trung cho thấy có 59 vùng nuôi thuộc 12 tỉnh ven biển được giám sát với tỷ lệ tôm sú 100 tấn/mẫu, tôm thẻ chân trắng 150 tấn/mẫu.
Nuôi tôm VietGAP hướng đi lâu dài
Địa bàn khu vực Trung bộ từ Thanh Hóa đến Ninh Thuận đã có tổng cộng 46 nhà máy chế biến thủy sản được Cục Quản lý Chất lượng Nông lâm sản và Thủy sản (NAFIQAD) kiểm tra chứng nhận đủ điều kiện bảo đảm ATTP để sản xuất các sản phẩm tôm XK, trong đó có 11 cơ sở xếp hạng 1, 30 cơ sở xếp hạng 2 và 5 cơ sở xếp hạng 3.
Theo NAFIQAD, Trong năm 2014 và 2015, đã phát hiện một số mẫu chứa dư lượng hóa chất kháng sinh cấm, dư lượng hóa chất kháng sinh hạn chế sử dụng vượt mức giới hạn tối đa cho phép. Một số lô hàng tôm XK của các DN khu vực miền Trung bị cơ quan thẩm quyền các nước NK cảnh báo vi phạm các quy định về dư lượng hóa chất kháng sinh.
Khắc phục trở ngại của nghề nuôi tôm trên cát đồng thời tăng hiệu quả XK, khuyến khích phát triển nuôi tôm trên cát theo hướng an toàn dịch bệnh, Trung tâm Khuyến nông Quốc gia đã xây dựng các mô hình nuôi tôm sú, tôm thẻ chân trắng theo quy trình VietGAP.
Th.s Kim Văn Tiêu - Phó Giám đốc Trung tâm Khuyến nông Quốc gia, cho biết sau 2 năm triển khai, đến nay đã xây dựng được 9 mô hình từ Thanh Hóa đến Bình Thuận đạt kết quả khả quan. Tôm nuôi theo VietGAP đạt năng suất 10 tấn/ha, tỷ lệ sống đạt 80%, cỡ thu hoạch đạt trung bình 60 con/kg. Lợi nhuận tính trên quy mô 1ha đạt từ 450 - 500 triệu đồng, tăng so với mô hình không theo VietGAP khoảng 30 - 35%... Hiện, mô hình nuôi tôm theo quy trình VietGAP đang được nhân rộng và mang lại hiệu quả cao tại các tỉnh miền Trung.
Để nghề nuôi tôm trên cát phát triển bền vững, các cơ quan quản lý nhà nước cần tiếp tục tăng cường việc kiểm soát, kiểm tra chất lượng giống, thức ăn, chế phẩm sinh học, vi sinh vật, sản phẩm xử lý, cải tạo môi trường dùng trong nuôi trồng thủy sản; tổ chức phòng trừ và khắc phục hậu quả dịch bệnh; tăng cường công tác chỉ đạo, quản lý về chất lượng, an toàn thực phẩm theo quy định.
Thu Hường