Đây là quan điểm của Bảo hiểm xã hội (BHXH) Việt Nam đưa ra tại hội nghị cung cấp thông tin định kỳ về BHXH, bảo hiểm y tế (BHYT) tháng 10/2016. Đây cũng là vấn đề dư luận xã hội đang rất quan tâm đến việc điều chỉnh tuổi nghỉ hưu nêu trong dự thảo Bộ Luật Lao động (sửa đổi) sắp tới.
Tăng tuổi là cần thiết
Tuổi nghỉ hưu của Việt Nam hiện nay được quy định là 60 đối với nam, 55 đối với nữ. Độ tuổi này đã duy trì từ rất lâu (từ 1960). Thời điểm này chưa có quy định NLĐ và người SDLĐ phải đóng BHXH, nhưng khi nghỉ hưu đều được Nhà nước chi trả.
Đến nay, độ tuổi trên vẫn chưa thay đổi, trong khi về chính sách có điều chỉnh nhiều lần. Đặc biệt, từ năm 1995 đến nay, BHXH thực hiện theo nguyên tắc “có đóng có hưởng”, người trẻ đang đi làm đóng tiền vào quỹ BHXH để quỹ chi trả lương hưu cho người nghỉ hưu. Thời điểm này, người Việt Nam có tuổi thọ trung bình khoảng 67 tuổi, bình quân tuổi nghỉ hưu là 54, thời gian hưởng lương hưu 13 năm là hợp lý.
Tuy nhiên, hiện nay, tuổi thọ trung bình tăng lên 73 tuổi, thời gian bình quân đóng BHXH và tuổi nghỉ hưu vẫn giữ nguyên, dẫn đến thời gian hưởng lương hưu kéo dài khoảng 20 năm, tức là tăng thêm 7 năm, thì quỹ chắc chắn mất cân đối sớm.
Hơn nữa, theo thống kê của BHXH Việt Nam, thực tế tuổi nghỉ hưu ở nước ta thấp hơn nhiều so với quy định, tuổi nghỉ hưu bình quân năm 2012 chỉ là 54,17 tuổi, trong đó nam là 55,61 tuổi và nữ là 52,56 tuổi, tỷ lệ nghỉ hưu đúng tuổi chiếm khoảng 40,5%, số người nghỉ hưu sớm trước tuổi chiếm tỷ lệ cao, trên 50%. Dẫn đến hiện nay, đang có sự mất cân đối giữa các mức đóng và mức hưởng của quỹ hưu trí.
Nguyên nhân được BHXH Việt Nam chỉ ra là do tỷ lệ đóng là 22% tiền lương tháng, trong khi tỷ lệ hưởng lương hưu tối đa là 75% mức bình quân tiền lương làm căn cứ đóng BHXH. Tỷ lệ hưởng lương hưu bình quân của nam là 2,5% cho một năm đóng, của nữ là 3% cho một năm đóng là quá cao so với bình quân của các nước trên thế giới (chỉ là 1,7%). Trong khi đó, quy định điều kiện hưởng BHXH một lần quá thuận lợi và mức hưởng tăng lên so với quy định cũ (những năm đóng từ năm 2014 trở đi được tăng từ 1,5 tháng lên 2 tháng mức bình quân tiền lương tháng đóng BHXH).
Điều chỉnh tuổi nghỉ hưu là vấn đề hết sức nhạy cảm
Với hai lý do là tuổi thọ của người dân ngày càng tăng và sự mất cân đối giữa mức đóng và mức hưởng sẽ ảnh hưởng đến khả năng cân đối của quỹ BHXH trong dài hạn, nếu không kịp điều chỉnh chính sách cho phù hợp.
BHXH Việt Nam cho biết số người đóng BHXH cho một người hưởng lương hưu của nước ta ngày càng giảm. Nếu 1996, có 217 người đóng cho 1 người hưởng, thì năm 2000 giảm xuống 34 người, năm 2012 là 9,3 người, đến năm 2015 chỉ có 8,13 người đóng cho 1 người hưởng.
Trong khi đó, số người hưởng BHXH một lần hàng năm lớn, dẫn đến quỹ phải chi tiền sớm và mục đích an sinh xã hội lâu dài cho mọi NLĐ chưa đạt được. Vì vậy, theo nghiên cứu kinh nghiệm của các nước phát triển, như Mỹ, Đức... thì khi tuổi thọ bình quân tăng, họ đều có chính sách điều chỉnh tuổi nghỉ hưu theo hướng tăng lên tương ứng, nhằm bảo đảm giữ vững ổn định quỹ hưu trí.
Bảo đảm công bằng cho mọi lao động
Ông Trần Đình Liệu, Phó Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam khẳng định ở Việt Nam tuổi thọ bình quân tăng nên việc điều chỉnh tăng tuổi nghỉ hưu là phù hợp.
Tuy nhiên, ông Liệu cho rằng trước mắt có thể thực hiện đối với một số nhóm đối tượng, sau đó mở rộng ra toàn bộ lực lượng lao động, theo hướng bảo đảm bình đẳng giới, phù hợp với đặc thù nghề nghiệp, đặc điểm tâm sinh lý, điều kiện lao động, tận dụng nguồn lao động chất lượng cao nhưng cũng phải tính đến việc bố trí việc làm cho lao động trẻ.
Đồng thời, tăng tuổi nghỉ hưu cần bổ sung quy định: Khi đã đủ tuổi nghỉ hưu mà NLĐ tiếp tục làm việc thì tiếp tục được đóng BHXH. Trong quá trình làm việc quá tuổi, nếu NLĐ dừng làm việc tại bất kỳ thời điểm nào thì đều được hưởng lương hưu mà không bị ràng buộc bởi điều kiện nào...
Trước lo ngại, nếu tăng tuổi nghỉ hưu dễ xảy ra tình trạng những người làm trong lực lượng vũ trang thường nghỉ hưu sớm, với lý do mất sức, nhưng lại được hưởng lương hưu khá cao, còn những người làm ở khu vực hành chính dân sự phải làm nhiều, mà hưởng lương hưu không được nhiều, ông Liệu khẳng định quan điểm như vậy là thiếu chính xác.
“Nói là lực lượng vũ trang lấy của NLĐ là không đúng. Vì chính sách của lực lượng vũ trang là riêng biệt. Khi được Quốc hội thông qua, chúng tôi sẽ tính toán nhóm lao động nào, tuổi nào, lương và mức hưởng bao nhiêu... cho phù hợp”, ông Liệu khẳng định.
Ông Liệu cũng cho biết thêm, đến nay, BHXH Việt Nam chưa nhận được phương án chính thức của Bộ LĐ-TB&XH về điều chỉnh tuổi nghỉ hưu.
Thy Lê