Vốn ODA chậm giải ngân: Chi phí dự án đội hơn một nửa

Tại Hội nghị thúc đẩy giải ngân vốn ODA và vốn vay ưu đãi của các tổ chức quốc tế tại Việt Nam được tổ chức chiều 18/10, Bộ Kế hoạch và Đầu tư (KH&ĐT) cho biết, 9 tháng đầu năm, cả nước có 4,9 tỷ USD vốn ODA và các vốn vay ưu đãi của các tổ chức quốc tế, trong đó giải ngân hơn 2,68 tỷ USD. Tốc độ giải ngân bằng 81,4% so với cùng kỳ năm trước.

22 tỷ USD chưa được giải ngân

Bộ KH&ĐT cũng đánh giá, trong số các bộ ngành và địa phương có mức giải ngân tương đối cao như Bộ GTVT, Hà Nội, Tp.HCM, còn nhiều bộ ngành và địa phương có mức giải ngân rất thấp như Bộ Y tế, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội, Bộ Tài nguyên và Môi trường, tỉnh Quảng Ninh, Hưng Yên, Bà Rịa – Vũng Tàu, Huế, Đắk Nông, Tây Ninh…

Trong đó có nhiều dự án đầu tư có ảnh hưởng đến phát triển khu vực, liên vùng và phát triển của tỉnh nhưng chậm được triển khai giải ngân, ảnh hưởng đến phát triển như: Dự án tăng cường hệ thống dự báo thời tiết, cảnh báo sớm thuộc dự án Quản lý thiên tai do WB tài trợ; Dự án Quản lý tổng hợp tài nguyên nước sông Mê Kông WB tài trợ; Tăng cường hệ thống dự báo, cảnh báo lũ lụt tại Việt Nam do Italia tài trợ; Xử lý chất thải tại Bệnh viện Việt Đức (Hà Nội) do chính phủ Đức tài trợ.

Trên thực tế, số vốn ODA và vốn vay ưu đãi (cấp giữa liên chính phủ với nhau) phần lớn là các khoản vay có lãi suất và có thời gian nhất định để giải ngân. Chính phủ giao khoán cho các cơ quan để thống nhất giải ngân các dự án nằm trong kế hoạch vay. Do đó, việc chậm giải ngân không chỉ khiến nguồn vốn này tăng lãi suất trả nợ, trong khi số vốn nằm bất động, mà còn ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng vốn và đặc biệt là ảnh hưởng đến kế hoạch và chiến lược phát triển.

Báo cáo của Bộ KH&ĐT chỉ rõ: “Nhiều bộ, ngành và địa phương chưa thực sự quan tâm đến cơ chế giao kế hoạch mới nên việc dự kiến kế hoạch vốn nước ngoài không chính xác, không sát thực tế. Ngoài ra, việc xác định khả năng thực hiện và giải ngân kế hoạch vốn nước ngoài hàng năm cũng rất khó do chịu ảnh hưởng của nhiều yêu tố khác như tiến độ giải phóng mặt bằng, thủ tục cấp vốn của nhà tài trợ, năng lực của chủ đầu tư và nhà thầu”.

Đại diện các ngân hàng (ADB, AFD, JICA, KEXIM, KfW, Ngân hàng Thế giới) tại báo cáo Thúc đẩy giải ngân các dự án ODA và vốn vay ưu đãi, cho biết đã có những hạn chế giải ngân ODA kể từ đầu năm 2015, đối với tất cả dự án bị ảnh hưởng, đã có một số khác biệt giữa dự toán ngân sách do ban quản lý dự án/cơ quan chủ quản và phân bổ ngân sách của cơ quan chủ quản/Bộ KH&ĐT.

Từ tháng 2 đến tháng 5 năm 2015, trong danh mục dự án của nhóm ngân hàng đã có khoảng 34 dự án bị gián đoạn giải ngân. Trong đó, ADB đã có 5 dự án bị ảnh hưởng. Tổng số tiền ước tính cho 5 dự án là trên 7.750 tỷ đồng, nhưng số tiền cho phép giải ngân trong năm 2016 ít hơn 3% của số giải ngân ước tính.

AFD có một dự án bị ảnh hưởng. 15 dự án thuộc danh mục của JICA đã bị ảnh hưởng nghiêm trọng. 17.118 tỷ đồng là số tiền ước tính trình Bộ KH&ĐT và cơ quan chủ quản. Tuy nhiên, số tiền được Bộ KH&ĐT và cơ quan chủ quản cho phép giải ngân chiếm ít hơn 1/10 của dự toán. Tính đến tháng 9/2016, danh mục đầu tư của Ngân hàng Thế giới đang bị ảnh hưởng nghiêm trọng với 26 dự án. Sự chênh lệch giữa số dự toán nộp cho Bộ KH&ĐT phân bổ là trên 530 triệu USD.

Theo định hướng thu hút, quản lý, sử dụng ODA và vốn vay ưu đãi từ các nhà tài trợ quốc tế cho giai đoạn 2016-2020, tổng số tiền ODA được ký kết thông qua các Hiệp ước quốc tế giai đoạn 2011-2015 đạt 27,78 tỷ USD và dự báo của việc ký kết ODA cho giai đoạn 2016-2020 là 39,5 tỷ USD. Tuy nhiên, số dư chưa giải ngân của các dự án và các chương trình ODA ký kết từ giai đoạn 2011-2015 là khá cao, khoảng 22 tỷ USD.

Chậm 2-3 năm, đội vốn 50%

Cho rằng chính sự chậm trễ giải ngân này đang là nguyên nhân khiến chi phí gia tăng và không phát huy được lợi ích của dự án có sử dụng vốn vay ODA. Việt Nam trung bình phải mất 5 năm mới giải ngân một dự án, tiến độ còn chậm.

Ông Rustam Ishenaliev, Trưởng phòng quản lý dự án Văn phòng ADB tại Việt Nam, dẫn ra kết quả nghiên cứu của ADB (2013) cho thấy, chậm thực hiện giải ngân làm tăng 17,6% chi phí mỗi năm (6,5% do lạm phát giá các hạng mục chính (chưa kể chi phí tái định cư) và 11,1% chi phí do lợi ích của dự án bị mất.

“Tính trung bình, nếu chậm trễ 2-3 năm sẽ làm tăng chi phí lên đến 50% do phát sinh thâm hụt tài chính”, ông Rustam Ishenaliev cho biết. Lí giải nguyên nhân, đại diện của nhóm 6 ngân hàng trên cho biết, theo Nghị quyết 78 của Quốc hội, nếu giải ngân ODA vượt quá ước tính, Chính phủ phải báo cáo với Uỷ ban Thường vụ Quốc hội trước khi giải ngân, thủ tục này gây ra nhiều tình huống khó khăn khác nhau như thanh toán chậm cho các nhà thầu, chi phí bổ sung và chi phí khác do điều chỉnh giá trong các hợp đồng sử dụng vốn ODA, hợp đồng, dự án chậm trễ, vi phạm nghĩa vụ hợp đồng và phạt dành cho các cơ quan của Chính phủ, thậm chí ảnh hưởng tiêu cực về mức độ tín nhiệm của Việt Nam.

Thủ tục phê duyệt rườm rà, tinh thần làm chủ các Ban QLDA còn kém. Trung bình mất 3 năm từ ngày phê duyệt để khởi công dự án. Thường thời gian thuê tư vấn dài hơn thời gian thi công, triển khai dự án….

Thừa nhận vấn đề thủ tục hiện nay quá rườm rà, ông Nguyễn Thế Phương, Thứ trưởng Bộ KH&ĐT, nhận định rằng ngoài các nguyên nhân chủ quan của các bộ, ngành, một số chính sách giải ngân ODA khá rườm rà. Trong đó, vướng mắc lớn là cơ chế tài chính cho vay tại chính quyền địa phương, kéo dài thời gian có hiệu lực của khoản vay.

Nhóm đại diện 6 ngân hàng kiến nghị, cần có một hệ thống đệm hấp thụ phần thâm hụt ngân sách gia tăng do giải ngân ODA mà không làm chậm trễ tiến độ chương trình/dự án. Một lựa chọn khác đối với hệ thống đệm này là để các Bộ hoặc các tỉnh sử dụng hoặc phân bổ ngân sách tổng thể được giao cho một năm nào đó, chứ không hạn chế giải ngân theo từng dự án.

Lê Thuý