Lý giải về việc phải thường xuyên nhập khẩu (NK) nguyên liệu thuỷ sản, bà Lê Thị Thanh Lâm, Phó Tổng Giám đốc CTCP Sài Gòn Food, từng thừa nhận đối với thị trường xuất khẩu (XK), công ty gần như là gia công tái xuất. Hầu hết nguyên liệu NK từ nước ngoài và công ty tái xuất lại cho thị trường Nhật.
Gia công rồi tái xuất
Tại sao một công ty xuất thân từ doanh nghiệp (DN) chế biến thuỷ sản lại phải làm như vậy? Theo bà Lâm, bởi vì nguồn nguyên liệu thuỷ sản trong nước rất bấp bênh, mùa vụ không ổn định. Trong khi đó, các DN chế biến thuỷ sản ở Tp.HCM lại có ưu điểm, ưu thế về việc làm hàng gia công tái xuất.
Cho nên, thời gian đầu, DN còn sử dụng nguồn nguyên liệu thuỷ sản ở trong nước, nhưng sau đó, như chia sẻ của bà Lâm, do nhu cầu của thị trường, của khách hàng chuyển việc gia công nhiều ở Trung Quốc, Thái Lan sang Việt Nam bởi chi phí về nhân công Việt Nam thấp hơn. Do đó, việc gia công tái xuất cho thị trường Nhật bắt đầu phát triển.
"Hiện nay, không chỉ có vài DN gia công như chúng tôi mà hầu như các DN chế biến thuỷ sản ở Việt Nam ngoài việc sản xuất từ nguồn nguyên liệu trong nước đều phải gia công tái xuất cho nước ngoài", bà Lâm nói.
Một chuyên gia trong ngành hàng thuỷ sản cho rằng nên có cái nhìn khách quan hơn về gia công, bởi vì với gia công, công nghiệp sản xuất, chế biến trong ngành thuỷ sản cũng đòi hỏi phải đạt một trình độ, quy mô nhất định.
Mặt khác, trong ngành thuỷ sản, Trung Quốc cũng là một quốc gia nổi tiếng về gia công. Tuy nhiên, trước làn sóng chuyển dịch các nhà máy từ Trung Quốc sang Việt Nam do chịu ảnh hưởng từ cuộc chiến thương mại Mỹ – Trung đang leo thang cũng như nhiều nguyên nhân khác, nếu chúng ta đổi mới công nghệ, đáp ứng chuẩn mực thì hoàn toàn có thể kéo một sản lượng lớn về Việt Nam gia công mà không chỉ riêng với ngành thuỷ sản.
Việc NK nguyên liệu thuỷ sản để phục vụ sản xuất, XK trong điều kiện trong nước thiếu hụt nguyên liệu là khó tránh khỏi, nhưng với gia công thuỷ sản – một ngành hàng có giá trị gia tăng, DN không mua nguyên liệu mà là nhập nguyên liệu về chế biến rồi tái xuất lại cho chủ hàng.
Về làn sóng đầu tư của Trung Quốc vào Việt Nam, báo cáo mới đây từ Cục Đầu tư nước ngoài (Bộ KH&ĐT) cho thấy trong 4 tháng đầu năm 2019, tính riêng đầu tư của Trung Quốc và Hồng Kông, Macao tại Việt Nam đã đạt 6,44 tỷ USD, chiếm 44,2% tổng vốn đầu tư đăng ký của cả nước. Các DN Trung Quốc và Hồng Kông đầu tư chủ yếu thông qua hình thức góp vốn, mua cổ phần của các DN Việt Nam.
 |
|
Tuy còn gia công nhưng XK của DN nội đang có điểm sáng |
Cần vươn lên tầm cao hơn
Bên cạnh đó, theo Bộ Công Thương, trong 4 tháng đầu năm nay, Trung Quốc vẫn là thị trường NK lớn nhất của Việt Nam với kim ngạch 22,3 tỷ USD, tăng 18,8% so với cùng kỳ năm trước.
Bộ Công Thương cũng nhận định tỷ trọng 88% tổng kim ngạch hàng hóa NK trong 4 tháng qua tập trung vào các mặt hàng nguyên vật liệu trung gian phục vụ sản xuất hoặc gia công hàng XK.
Trong đó, kim ngạch NK nhiều mặt hàng chính tăng khá cao so với cùng kỳ năm 2018: Máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện tăng 20%, máy móc, thiết bị, dụng cụ, phụ tùng tăng 15,2%, vải các loại tăng 8%, sản phẩm từ chất dẻo tăng 12,3%, sản phẩm từ sắt thép tăng 19,2%…
Trên thực tế, hoạt động gia công lâu nay vẫn được cho là mang lại hiệu quả kinh tế không cao, nhất là hoạt động gia công hàng hóa phụ thuộc khá nhiều vào nguồn nguyên liệu do đối tác nước ngoài cung cấp nên tỷ lệ giá trị nguyên liệu NK về để gia công, lắp ráp trên tổng giá trị hàng hóa sau gia công ở mức khá cao.
Hầu hết sản phẩm sau khi gia công, lắp ráp được XK trở lại cho nước thuê gia công hoặc XK cho nước khác theo chỉ định của nước thuê gia công, trong đó mặt hàng điện thoại và dệt may hàng hóa sau gia công được để lại tiêu thụ tại Việt Nam rất thấp.
Vì nguyên liệu phục vụ cho gia công, lắp ráp phần lớn do phía nước ngoài cung cấp và sở hữu, nên DN Việt Nam khó có thể chủ động trong quá trình sản xuất và chưa thực sự làm chủ được công nghệ, vì thế giá trị gia tăng đem lại từ hoạt động này không cao. Tỷ lệ thu từ hoạt động gia công so với giá trị hàng hóa sau gia công đạt giá trị thấp.
Tuy nhiên, khi phần lớn DN trong nước là DN nhỏ và vừa, thương hiệu còn yếu, thị trường XK mỏng, lại có công suất chế biến dư thừa nhưng có thể đáp ứng được tiêu chuẩn quốc tế, việc gia công vẫn được cho là một giải pháp để giải quyết việc làm, tăng thu nhập cho DN.
Điều quan trọng là DN nội không thể mải mê với "kiếp gia công" mà cần tự cải thiện năng lực cạnh tranh để bước lên một tầm cao hơn trong XK.
Đặc biệt, các chỉ số gần đây đã cho thấy những tín hiệu tích cực XK của khối DN trong nước tiếp tục là điểm sáng trong hoạt động thương mại của Việt Nam, với mức tăng trưởng 10,5%, cao hơn gần hai lần so với tốc độ tăng trưởng chung của cả nước (tăng 5,8%) cũng như mức tăng trưởng 4% của khối DN FDI.
Thế Vinh
