Tại tọa đàm "Quan điểm, chủ trương, giải pháp phát triển kinh tế bền vững, sáng tạo, bao trùm" ngày 26/2, hầu hết các diễn giả đều cho rằng ảnh hưởng của các tập đoàn kinh tế nhà nước (TĐKTNN) đối với nền kinh tế là rất sâu, rộng.
Khi các TĐKTNN hoạt động hiệu quả sẽ có tác động tích cực đến không chỉ lĩnh vực kinh tế mà cả chính sách. Ngược lại, nếu TĐKTNN phát triển không tốt không chỉ ảnh hưởng nội bộ mỗi tập đoàn, mà còn tác động tiêu cực tới toàn bộ nền kinh tế.
Ưu đãi nhiều, hiệu quả bao nhiêu?
Theo Gs.Ts.KH Lê Du Phong, các TĐKTNN dù nắm những lĩnh vực then chốt của nền kinh tế, được Nhà nước đầu tư mọi thứ, được ưu tiên nhiều phương diện về tài nguyên, đất đai, vốn, công nghệ… nhưng vẫn gặp khó khăn trong quản lý khi tham gia các lĩnh vực rủi ro (tài chính, ngân hàng, bất động sản…).
Ngoài ra, phạm vi hoạt động của đa số các TĐKTNN chủ yếu là thị trường trong nước, hội nhập khu vực và quốc tế còn hạn chế. Thậm chí, hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh rất thấp, có tập đoàn còn lỗ nặng.
Ông Phong cho biết thống kê năm 2017, 83 doanh nghiệp nhà nước (DNNN) có tổng tài sản 2.776.384 tỷ đồng nhưng có tổng số nợ phải trả 1.530.667 tỷ đồng (chiếm 55% tổng tài sản). Điển hình là nợ của Tập đoàn Dầu khí: 146.585 tỷ đồng, Điện lực: 132.071 tỷ đồng, Than-Khoáng sản: 48.648 tỷ đồng, Hóa chất: 28.417 tỷ đồng…
Đồng quan điểm, Gs.Ts Nguyễn Kế Tuấn, Đại học Kinh tế Quốc dân, cho rằng những ưu đãi dành cho các TĐKTNN là giống nhau, song mục tiêu đạt được còn ở mức thấp và không đều ở các tập đoàn.
"Có thể thấy Viettel là "điểm sáng" rõ nhất trong việc đạt được mục tiêu. Còn lại "gam màu xám" là hình ảnh của phần lớn các TĐKTNN khác", ông Tuấn nói. Từ đánh giá trên, ông Tuấn cho rằng vấn đề quan trọng không phải là nắm các lĩnh vực nào, mà là hoạt động hiệu quả như thế nào trong đó.
Theo đại diện Viettel, một số TĐKT còn mang tính độc quyền nên dẫn đến sức cạnh tranh kém, phạm vi hoạt động mới dừng lại ở trong nước, chưa vươn xa được tầm quốc tế.
Sự liên kết giữa các thành viên trong tập đoàn chưa cao, chưa thể hiện được bản chất của TĐKT, chưa thể hiện rõ được vai trò dẫn dắt, tạo động lực phát triển cho các lĩnh vực, các ngành khác.
Hiệu quả hoạt động của nhiều TĐKTNN chưa tương xứng với ưu đãi |
Lỗi do cơ chế?
Tuy nhiên, nhiều ý kiến cũng cho rằng những tồn tại, những "tội lỗi" của các TĐKTNN là do cơ chế "đẻ ra" chứ không phải do tự thân các tập đoàn. Do đó, cần hoàn thiện thể chế về kinh tế theo hướng đầy đủ, đồng bộ, rõ ràng, minh bạch, chặt chẽ và hội nhập quốc tế, nhằm tạo ra môi trường pháp lý thực sự thuận lợi cho mọi thành phần kinh tế, nhất là cho các TĐKT hoạt động và cạnh tranh bình đẳng trên thị trường.
Theo đại diện Tập đoàn Xăng dầu Việt Nam (Petrolimex), việc hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường còn chậm. Một số quy định pháp luật, cơ chế chính sách còn chồng chéo, mâu thuẫn, thiếu ổn định.
Đại diện Petrolimex khẳng định việc sử dụng DNNN với vai trò làm công cụ điều tiết vĩ mô, bình ổn thị trường sẽ phù hợp hơn với nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung trước đây thay vì nền kinh tế thị trường ngày càng đầy đủ, sâu sắc hiện nay.
"Lạm dụng vai trò này của DNNN có thể làm thị trường bị méo mó, bóp méo tín hiệu giá thị trường, đồng thời không tạo sự bình đẳng giữa các DN", đại diện Petrolimex nhấn mạnh.
Do đó, đại diện Petrolimex kiến nghị cần giảm dần áp lực điều tiết, vai trò của DNNN đi đôi với việc tăng cường kỷ cương, thể chế thị trường, minh bạch trong chính sách, thông thoáng trong quy định kinh doanh.
Sự bất cập trong thể chế còn được ông Đào Phan Long, Chủ tịch Hiệp hội DN Cơ khí Việt Nam, dẫn chứng trong việc ngành cơ khí nước ta đang bị mất thị trường ngay trên sân nhà.
Theo ông Long, ngành cơ khí có mặt trong hầu hết các lĩnh vực kinh tế. Tuy nhiên, mỗi năm Việt Nam vẫn nhập siêu hàng tỷ USD máy móc thiết bị về xây dựng, phát triển các ngành công nghiệp, nông nghiệp, hàng tiêu dùng…; các sản phẩm mang nhãn hiệu Việt Nam hiện còn rất ít.
"Vậy nguyên nhân nào làm cho công nghiệp cơ khí Việt Nam yếu kém, không phát triển trong gần 20 năm qua?", ông Long đặt câu hỏi và cho rằng đó là bất cập về vốn. Theo đó, có tới 70% DN thiếu vốn, lợi nhuận trung bình các DN cơ khí chỉ đạt 3-5%/năm, nhưng ngân hàng lại cho vay lãi suất lên đến 17%/năm, nên không DN nào dám vay bởi sẽ cầm chắc thua lỗ.
Ngoài ra, chính sách ưu đãi thuế suất 0% chỉ khuyến khích các DN nhập máy móc từ nước ngoài, trong khi các sản phẩm DN Việt chế tạo được phải chịu thuế nhập vật tư…
Từ những phân tích trên, ông Long cho rằng cần tập trung rà soát và kiên quyết loại bỏ các điều kiện, các thủ tục hành chính gây ra sự nhiêu khê, phiền hà, nhũng nhiễu đối với hoạt động sản xuất kinh doanh của các DN nói chung, các TĐKT nói riêng.
Thanh Hoa