Đây là ý kiến các chuyên gia đưa ra tại Tọa đàm lấy ý kiến chuyên gia về báo cáo “Nghiên cứu Chẩn đoán điểm nghẽn tăng trưởng và Bản đồ năng lực sản xuất của Việt Nam” do Ban Kinh tế trung ương tổ chức ngày 13/12, nhằm đề xuất những giải pháp cụ thể giúp Việt Nam có thể tận dụng được lợi thế sản xuất tiềm năng và nâng cao năng lực sản xuất, năng suất lao động góp phần nâng cao chất lượng tăng trưởng và sức cạnh tranh của nền kinh tế.
Đâu là điểm nghẽn tăng trưởng?
Theo kết quả nghiên cứu bước đầu, điểm nghẽn tăng trưởng kinh tế của nước ta gồm ba nhóm chính: Trong ngắn hạn, bộ máy hành chính hoạt động chưa hiệu quả, vẫn còn tình trạng lãng phí, tham nhũng, một số chính sách về đất đai chưa phù hợp thực tiễn và chi phí tài chính cao; trong trung hạn gồm rủi ro kinh tế vĩ mô và rủi ro thể chế vi mô; trong dài hạn là kết cấu hạ tầng và nguồn nhân lực.
Gs. Ricardo Hausmann, Trường Chính sách Công Kenedi, Đại học Harvard (Hoa Kỳ), cho rằng Việt Nam đang nổi lên là nước có tăng trưởng cao nhất thế giới nhưng vấn đề hiện nay là tăng trưởng chưa thực chất, chưa bền vững. Ông cũng thừa nhận thành công của 30 năm đổi mới của Việt Nam với tăng trưởng cao, phúc lợi xã hội đảm bảo và đã bước ra khỏi các quốc gia chậm phát triển, thu nhập thấp.
Tuy nhiên, ông cũng lưu ý vấn đề chất lượng tăng trưởng chưa cao, thu nhập thấp, vấn đề ô nhiễm môi trường, nguồn lực tăng trưởng bị phân tán, đây là những rào cản, điểm nghẽn của Việt Nam.
Gs. Ricardo Hausmann phân tích rằng nếu như quá trình đô thị hóa của Hàn Quốc sau 30 năm, dân số nông thôn giảm một nửa, tại Trung Quốc, dân số nông nghiệp sau 30 năm cũng giảm 30%, thì tại Việt Nam, sau 30 năm, dân số nông thôn, nông nghiệp vẫn chiếm 60%, chỉ giảm 10%. Tốc độ đô thị hóa, chuyển dịch cơ cấu kinh tế còn chậm.
“Tôi đang đặt câu hỏi rằng phải chăng các điểm nghẽn của nền kinh tế đang ngáng đường, khiến kinh tế tư nhân Việt Nam phát triển chậm hơn so với khu vực, môi trường cho khu vực kinh tế tư nhân chậm hơn”, ông Ricardo nói.
Theo chia sẻ của chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan, hiện Việt Nam được khen là tăng trưởng cao và nhanh, nhưng tăng trưởng chưa phục vụ cho phát triển lâu dài, thu nhập đầu người vẫn thấp, chưa tạo nền tảng cho tương lai.
Tăng trưởng tốp đầu, chất lượng “đội sổ”!
Muốn tăng độ phức tạp và giá trị của nền kinh tế, Việt Nam buộc phải có công nghệ, có kỹ năng, có tri thức, kết nối và phân công. Việt Nam vẫn rất khó, thiếu những nền tảng này.
Cụ thể, chuyên gia Chi Lan cho rằng nguồn lực của chúng ta hiện giờ rất bị phân tán, mỗi tỉnh tìm kiếm lợi thế của mình, phát triển theo chiến lược của mình, không theo quy hoạch của vùng. Quy mô GDP của Việt Nam nhỏ, kinh tế các tỉnh chi phối lớn tư duy kinh tế cả nước, thành 63 nền kinh tế không theo quy hoạch vùng, liên vùng…
Đồng quan điểm, Ts. Nguyễn Đình Chúc, Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam, đặt câu hỏi: “Kinh tế Việt Nam có độ phức tạp cao nhưng thu nhập bình quân đầu người lại thấp, thấp hơn của Thái Lan. Đây là biểu hiện Việt Nam chủ yếu làm gia công?”.
Cần hiện thực hóa lợi thế FDI
Bên cạnh đó, Ts. Lưu Bích Hồ, Nguyên Viện trưởng Viện Chiến lược phát triển, cũng cho rằng nhiều cải cách thể chế thực hiện rất chậm, để vấn đề cũ chất lên thêm, thậm chí đôi khi thể chế thích ứng điều kiện mới nhưng chúng ta lại chưa sẵn sàng.
“Nông nghiệp nông thôn hiện nay là vấn đề rất nóng, Tp. HCM và tất cả Nam bộ đang chịu tác động nặng nề của biến đổi khí hậu. Về công nghiệp, chúng ta chỉ lo làm các ngành cơ bản, trong khi thế giới đã đi sâu vào ngành mới, công nghệ khoa học và kinh tế xanh rồi. Việt Nam sao đi sau mãi vậy”, Ts. Hồ đặt câu hỏi.
Về tài chính ngân hàng, chuyên gia Kinh tế Lê Xuân Nghĩa chỉ ra nguy cơ cả ngắn, trung và dài hạn đáng sợ nhất của Việt Nam là các định chế tài chính. Số lượng nợ xấu thực tế hiện nay rất lớn, lớn hơn nhiều dự báo. Nỗ lực của ngân hàng thương mại, công ty quản lý tài sản (VAMC) cũng ngắn hạn. Gần như mọi nguồn lực xử lý nó đang gặp vấn đề.
“Nếu để tái cấu trúc, phải mất 10 năm, các ngân hàng mới tự xử lý được. Như vậy, ai có thể khẳng định được 10 năm tới, nợ xấu có thể không tăng thêm”, Ts. Nghĩa nói thêm.
Do vậy, để tháo gỡ nút thắt trong mô hình tăng trưởng hiện nay, Gs. Ricardo Hausmann cho rằng điều quan trọng là Việt Nam có biến được lợi thế thu hút FDI để lan tỏa thành ngành sản xuất kinh doanh của mình hay không. Cụ thể, hiện Việt Nam có hơn 3 triệu lao động làm việc trong các doanh nghiệp nước ngoài, họ được tiếp cận các công nghệ, được chuyển giao kỹ thuật từ các đối tác để sản xuất những máy móc công nghệ cao.
“Liệu 3 triệu lao động Việt Nam đang làm việc tại các doanh nghiệp nước ngoài có mạnh dạn đứng ra thành lập doanh nghiệp khi học hỏi được hết công nghệ, thủ thuật của nước ngoài hay không? Đây là câu hỏi, cũng là kỳ vọng của Việt Nam trong tương lai”, GS Ricardo nói.
Ông Ricardo dẫn chứng hãng máy tính Lenovo của Trung Quốc, trước đây chỉ là nhà cung cấp linh kiện cho thương hiệu máy tính Thinkpad của Microsoft (Mỹ). Tuy nhiên, họ đã tiến bước dần từ nhà cung cấp linh kiện, thành đối tác, rồi sau đó, mua lại hoàn toàn thương hiệu máy tính trên.
Một ví dụ khác là tập đoàn Deawoo (Hàn Quốc), hơn 10 năm trước, đã đầu tư vào ngành dệt may Bangladesh, chọn 80 lao động ưu tú để sang Hàn Quốc học tập, rồi về làm việc tại nhà máy của Deawoo tại nước này. Sau đó, 80 lao động này bỏ ra ngoài làm riêng, họ thành lập hơn 80 doanh nghiệp tư nhân, dần trở thành các doanh nghiệp vệ tinh của Deawoo và trở thành những ông chủ thực sự của ngành dệt may nước này.
Tuy nhiên, để hiện thực hóa ước mơ, ý tưởng để biến những người công nhân thành ông chủ, biến ý tưởng thành phát kiến vĩ đại, Gs. Ricardo Hausmann khuyên Việt Nam cần tạo môi trường kinh doanh lành mạnh, phân bổ nguồn lực đúng chỗ, hiệu quả, ưu tiên phát triển khoa học công nghệ, tư nhân trong phát triển đất nước. Đặc biệt, Việt Nam nên tạo cơ chế để kêu gọi người Việt trở về xây dựng đất nước, giúp Việt Nam thoát khỏi một số điểm nghẽn hiện tại.
Ông Cao Đức Phát Phó Trưởng ban Kinh tế trung ương ------------------------------- Hiện tại, Việt Nam về cơ bản vẫn theo mô hình tăng trưởng chủ yếu dựa vào khai thác tài nguyên, vốn đầu tư và lao động giá rẻ, chưa dựa nhiều vào tăng năng suất lao động, ứng dụng khoa học – công nghệ, đổi mới tổ chức, quản lý sản xuất kinh doanh, chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Tốc độ tăng trưởng kinh tế đang có xu hướng chậm lại, chất lượng tăng trưởng thấp. Gs. Ricardo Hausmann Bà Phạm Chi Lan - Chuyên gia Kinh tế Cái đau của Việt Nam là tăng trưởng cao nhưng năng suất rất thấp, thu nhập tăng chậm, đô thị hóa chậm. Nguyên nhân là do môi trường kinh doanh đang rất rủi ro, cải cách thể chế chậm và phân bổ nguồn lực phân tán, xé lẻ về các địa phương và bất cân đối giữa khu vực công và khu vực tư. Cải cách thể chế đang là chốt chặn nhất để Việt Nam vượt qua chính mình, hội nhập thế giới. |
Lê Thúy