Bịt lỗ hổng quản lý, ngăn né thuế

Hiện nay, Việt Nam là điểm đến của đầu tư quốc tế với 21.000 dự án và vốn đầu tư trên 288,5 tỷ USD. Với TPP và FTA với EU, Việt Nam đang chuẩn bị đón nhận dòng đầu tư mới cho phát triển kinh tế và cũng là nguồn thu ngân sách bền vững trong tương lai. Số thu ngân sách từ đầu tư nước ngoài năm 2016 đã chiếm tỷ trọng 21% tổng số thu NSNN (trừ thu từ dầu), tương đương 3,1% GDP. Đồng thời tỷ trọng tổng kim ngạch XNK hàng hóa/GDP ở mức trên 150%.

Thủ đoạn chuyển giá tinh vi

Tình trạng trốn thuế, chuyển giá trước thuế không còn là vấn đề mới. Tuy nhiên, chúng ngày càng nóng hơn khi mỗi năm trôi qua vẫn không thấy sự thay đổi với điệp khúc doanh nghiệp FDI lỗ, nghi án chuyển giá… và sự bất lực của ngành thuế.

Đáng nói, mức độ vi phạm ngày càng tăng, với nhiều thủ đoạn chuyển giá tinh vi. Ngành thuế đã quá quen với nhiều báo cáo của một số DN lỗ hết năm này đến năm khác, năm sau cao hơn năm trước nhưng vẫn mở rộng nhà xưởng sản xuất, đầu tư thêm máy móc thiết bị…

Một cán bộ ngành thuế cho biết: “Càng sản xuất, xuất khẩu nhiều bao nhiêu thì các DN liên kết càng lỗ lớn bấy nhiêu. Thậm chí có DN lỗ triền miên cả chục năm liền, thậm chí lỗ đến mất vốn pháp định mà vẫn tồn tại và hoạt động kinh doanh bình thường gây thiệt hại cho nền kinh tế và thất thu ngân sách rất nghiêm trọng”.

Đáng nói, dù biết những DN này đang “lỗ giả, lãi thật” nhưng cơ quan thuế dường như “bất lực” bởi mỗi DN có một phương thức né thuế khác nhau, không DN nào giống DN nào.

Tình trạng trốn thuế, chuyển giá trước thuế ngày càng nóng hơn

Một chuyên gia nghiên cứu về chuyển giá nói: DN luôn có nhiều lý do để biện minh cho hành động của mình. Chẳng hạn, giải thích việc thông qua hình thức vay vốn từ công ty mẹ để tạo ra cơ cấu vốn và nguồn vốn bất hợp lý, đẩy chi phí hoạt động lên cao và chuyển một phần lợi nhuận về nước dưới dạng lãi vay. Thế nhưng nếu cơ quan thuế phát hiện mô hình này thì DN sẽ tìm mô hình khác để lách. “Cuộc chiến chống chuyển giá cũng giống như một cuộc rượt đuổi khó khăn” – vị này nói.

Một hình thức chuyển giá khác được các DN FDI áp dụng là “chế biến hóa đơn, chứng từ”. Trong quan hệ thanh toán giữa các bên có giao dịch liên kết phần lớn là thanh toán bù trừ hoặc qua trung gian, có sự xuất hiện của bộ phận tại nước ngoài để biến giao dịch liên kết thành giao dịch độc lập hoặc dựng lên những giao dịch chi phí rất bất hợp lý để trả cho bên nước ngoài.

Ngoài ra, một số công ty liên tục thay đổi chủ đầu tư nhưng các chủ đầu tư cũ hay mới đều cùng một tập đoàn, lập ra dự án mới tương tự để không chịu trách nhiệm về những sai phạm của các chủ đầu tư trước và là kỹ thuật để được kéo dài ưu đãi thuế.

Bịt “lỗ hổng” BEPS

Tại báo cáo về các hành vi vi phạm của Thanh tra thuế còn chỉ ra rằng, có những chi phí phát sinh phải do nước ngoài chịu, không thuộc chi phí của phía Việt Nam nhưng DN vẫn hạch toán vào chi phí. Đối với tài sản máy móc thiết bị nhập khẩu từ các công ty trong tập đoàn, giá trị máy móc thiết bị lớn nhưng hiệu quả sử dụng thấp.

Trên thực tế, chống xói mòn cơ sở tính thuế và chuyển lợi nhuận (BEPS) đang là vấn đề thuế toàn cầu, là mối quan tâm chung của các nước đang phát triển và các nước phát triển nhằm cải cách toàn diện, thống nhất và đồng bộ các chính sách và quản lý thuế quốc tế, khôi phục lại tính công bằng và hiệu quả thu của hệ thống thu thuế trên toàn cầu.

Tổng cục Thuế coi việc tham gia thực hiện chương trình BEPS là một trong những bước tiến quan trọng đối với quá trình hội nhập quốc tế của ngành Thuế, góp phần nâng cao hiệu quả cải cách và hiện đại hóa hệ thống thuế giai đoạn 2016-2020 theo hướng ngày càng phù hợp với các thông lệ và tiêu chuẩn quốc tế, đồng thời nâng cao vị thế và vai trò của Việt Nam trên các diễn đàn thuế quốc tế. Tổng cục trưởng Tổng cục thuế Bùi Văn Nam nhận định: “Tham gia thực hiện BEPS cũng là nội dung quan trọng để chuẩn bị các điều kiện về thể chế và quản lý thuế trong bối cảnh Việt Nam hội nhập ngày càng sâu rộng vào nền kinh tế thế giới, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia để thực hiện hiệu quả các Hiệp định thương mại thế hệ mới như TPP và FTA với EU”.

Trước yêu cầu cấp bách đó, ngày 21/7, Tổng cục Thuế đã công bố Quyết định số 1286/QĐ-TCT về việc thành lập Ban Chỉ đạo và Tổ giúp việc triển khai Chương trình Chống xói mòn cơ sở tính thuế và chuyển lợi nhuận (BEPS).

Theo đó, Trưởng Ban chỉ đạo là ông Bùi Văn Nam, Tổng cục trưởng Tổng cục Thuế cùng các thành viên là đại diện của các Vụ, đơn vị trực thuộc Tổng cục Thuế. Ban Chỉ đạo có nhiệm vụ đánh giá sự cần thiết, các thuận lợi, thách thức và đề xuất các giải pháp chính sách và quản lý thuế nhằm củng cố và bảo vệ nguồn thu đối với các vấn đề thuế toàn cầu, trong đó có BEPS; Tham gia thực hiện BEPS phù hợp với điều kiện cụ thể của Việt Nam, đảm bảo vừa tạo điều kiện thuận lợi hỗ trợ cho doanh nghiệp phát triển, vừa nâng cao tính minh bạch và công bằng, mở rộng cơ sở nguồn thu cũng như tăng cường hiệu lực và hiệu quả của hệ thống thuế.

Ban chỉ đạo có 3 Tổ giúp việc. Nhiệm vụ của các tổ là giúp Ban Chỉ đạo nghiên cứu về thuế quốc tế và Hiệp định thuế, về thanh tra giá chuyển nhượng, và về sửa đổi chính sách khác theo Chương trình BEPS.

Thanh Hoa