Báo cáo được công bố tại Diễn đàn Kinh tế thế giới mới đây đã đưa ra nhận định, tác động cộng hưởng của đại dịch COVID-19 và cách mạng công nghiệp 4.0 đã tác động đến việc làm và số hoá. Cụ thể, trong 5 năm tới, trên 80% doanh nghiệp sẽ gia tăng làm việc từ xa và chuyển sang số hóa nhanh chóng; các quy trình làm việc và tỷ lệ tự động hóa lên đến 50%, cùng với đó là tỷ lệ tương ứng người lao động phải được đào tạo lại, bổ sung kiến thức, kỹ năng mới đáp ứng yêu cầu công việc.
Lao động có trình độ đại học trở lên chỉ chiếm 21%
Theo nhận định của các chuyên gia trong nước, Việt Nam đang có lợi thế cơ cấu dân số vàng 55 triệu lao động, nhưng điểm nghẽn chính là chất lượng nguồn nhân lực vì tỷ lệ lao động có bằng cấp, chứng chỉ mới đạt 24,5%, chỉ số kỹ năng có tăng những năm gần đây, nhưng vẫn ở mức rất thấp, có khoảng cách rất xa so với các nước Đông Bắc Á và ASEAN.
Hiện nay, nguồn lao động chất lượng cao còn khá hạn chế, chưa đáp ứng nhu cầu của các doanh nghiệp. |
Đáng lưu ý, tỷ lệ người lao động được đào tạo trình độ đại học trở lên nhưng làm vị trí công việc chỉ trình độ cao đẳng trở xuống lại có sự tăng lên qua các năm. Trong 10 năm qua, tỷ lệ này đã tăng lên 12% năm 2012 và đến nay đã tăng lên 25%, đây là nguyên nhân dẫn đến năng suất lao động thấp, dù tăng trưởng kinh tế khá cao.
Đặc biệt, khi dịch bệnh bùng phát đã gây ra sức ép hết sức nặng nề về mọi mặt cho nền kinh tế và cho thị trường lao động. Dữ liệu từ Tổng cục Thống kê cho thấy, trong quý III/2021 có hơn 28,2 triệu người từ 15 tuổi bị ảnh hưởng tiêu cực bởi dịch bệnh, điều này khiến họ mất việc làm, nghỉ luân phiên, giảm giờ làm, giảm thu nhập và tỷ lệ tham gia vào các lực lượng lao động của quý III/2021 là thấp nhất trong 10 năm trở lại đây.
Tại Diễn đàn cấp cao về công nghiệp 4.0 lần thứ ba mới đây, ông Đỗ Ngọc An, Phó Trưởng ban Kinh tế Trung ương nhấn mạnh: “Sự kém phát triển, thiếu hụt nguồn nhân lực có chất lượng cao đang trở thành trở ngại lớn cho tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập quốc tế…”.
Trong bối cảnh như vậy, nhu cầu tuyển dụng lao động trở lại tăng rất cao, trong cơ cấu thì nhu cầu tuyển dụng lao động có trình độ đại học trở lên chiếm 21%, trình độ đào tạo nghề là 66% và 13% là chưa qua đào tạo.
Về nội dung này, tại Diễn đàn tái cấu trúc nền kinh tế 2021-2025: Những vấn đề đặt ra với doanh nghiệp”, TS. Trương Anh Dũng, Tổng cục trưởng Tổng cục Giáo dục nghề nghiệp (Bộ LĐ-TB&XH) cho biết: “Khi kinh tế phục hồi, các hoạt động sản xuất kinh doanh, dịch vụ mở cửa trở lại thì nhu cầu lao động có kỹ năng sẽ tăng cao và nhu cầu lao động ít được đào tạo sẽ giảm. Từ đó nguy cơ thiếu nguồn cung lao động, đứt gãy chuỗi cung ứng lao động sẽ hiện hữu, nếu chúng ta chậm tiến độ bao phủ vắc xin Covid-19, cũng như chưa mở cửa lại các cơ sở giáo dục đào tạo”.
Ông Dũng nhận định, nếu không tăng tốc phát triển nguồn nhân lực có kỹ năng, Việt Nam sẽ hết cơ hội để tranh thủ thời cơ "dân số vàng”.
Nguy cơ tụt hậu trong chuyến tàu 4.0
Theo các chuyên gia, hiện nay 80% doanh nghiệp đã chủ động đào tạo bồi dưỡng, nâng cao năng lực lao động, đây là một điểm đáng mừng và doanh nghiệp đã chú trọng hơn đến việc liên kết với các cơ sở giáo dục bên ngoài để đào tạo nâng cao kỹ năng, tuy nhiên vẫn còn chậm trễ.
Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp TPHCM Trần Việt Anh cho biết, những thay đổi từ cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, cùng với các đợt dịch bùng phát, cộng đồng doanh nghiệp cũng đã có những chiến lược mới để buộc phải "thay đổi hay là chết". Đặc biệt, trước nguy cơ từ biến chủng Omicron, các doanh nghiệp càng cần phải cải cách nhanh hơn.
"Về tuyển dụng lao động, trước đây doanh nghiệp chủ yếu đánh giá về năng suất, kỹ năng, giờ phải thêm vấn đề ý thức. Hiện nay, ý thức của người lao động cực kỳ quan trọng, nhất là khi làm việc theo nhóm. Người lao động có kỹ năng, năng suất cao nhưng nếu bữa bãi trong hoạt động, trong sinh hoạt thì cũng ảnh hưởng rất nhiều đến sản xuất", ông Việt Anh cho hay.
Tuy nhiên, sự thay đổi chuẩn bị về nguồn lao động chất lượng cao ở các doanh nghiệp chưa nhiều. Số liệu thống kê từ Tổng cục Giáo dục nghề nghiệp cho thấy, 80% các doanh nghiệp biết đến công nghệ đặc thù trong cách mạng công nghiệp 4.0, nhưng có tới 42% doanh nghiệp chưa có sự chuẩn bị gì về nhân lực, 39% đang xây dựng kế hoạch, chỉ có 11,8 % là đã có kế hoạch chưa triển khai và 6% là đã đang triển khai và có kết quả.
“Đây là một sự hạn chế của cộng đồng doanh nghiệp trong việc chuẩn bị lực lượng lao động cho cách mạng công nghiệp 4.0 và cho việc tái cấu trúc nền kinh tế”, ông Dũng nhận định.
Theo Tổng cục trưởng Tổng cục Giáo dục nghề nghiệp, việc tái cấu trúc nền kinh tế gắn liền với phục hồi và phát triển bền vững, do vậy các trụ cột quan trọng của phục hồi kinh tế đó là: Đảm bảo các hoạt động sản xuất kinh doanh an toàn; Triển khai các chương trình đầu tư quy mô lớn, có tác động lan tỏa; Nâng cao chất lượng thể chế chính sách, môi trường đầu tư; Hỗ trợ phát triển thị trường lao động và đẩy nhanh đào tạo nhân lực có kỹ năng nghề.
“Nếu chúng ta tập trung đúng mức vào trụ cột nâng cao kỹ năng lao động và đổi mới công nghệ, thì "lò xo" năng suất lao động sẽ kích hoạt, sẽ bung ra. Trong trạng thái bình thường mới, chính kỹ năng lao động sẽ giúp các doanh nghiệp các ngành công nghiệp mới, năng suất lao động cao sẽ phục hồi và phát triển mạnh mẽ, qua đó sẽ giúp nền kinh tế không những thoát khỏi suy thoái mà còn đồng thời được tái cấu trúc theo hướng hiệu quả hơn, đi vào tăng trưởng theo chiều sâu bền vững và bắt kịp với xu thế tiến bộ của thế giới”, ông Dũng khẳng định.
Thanh Hoa