Theo PGs.Ts Nguyễn Xuân Quang - Viện thương mại và Kinh tế quốc tế (Trường Đại học Kinh tế Quốc dân), quá trình hội nhập, nông dân là lực lượng quan trọng hàng đầu cần được đặc biệt quan tâm nhưng đang ở vị trí bị động, dễ bị tổn thương, yếu nhất trong số các phần tử cấu thành chuỗi sản xuất kinh doanh nông nghiệp.
Nhà nông đang yếu thế
Nhà nông Việt Nam có sức mạnh ưu thế ở sức chịu đựng, chấp nhận khó khăn, thậm chí có thể tự hài lòng với hiện tại, sáng tạo cần cù. Sức mạnh đó là cơ sở đặc biệt quan trọng để thúc đẩy phát triển nông nghiệp trong thời gian qua.
Tuy nhiên, tiềm lực của nông dân rất hạn chế: vốn ít, đất đai ít, lực lượng lao động ngày càng già hóa và đang tiếp tục kìm hãm khả năng nâng cao vị thế của nông dân trong chuỗi sản xuất nông nghiệp. Họ ngày càng phụ thuộc vào nhà cung cấp và nhà tiêu thụ. Gần như trong mọi trường hợp, khi có biến động về thị trường, điều kiện môi trường kinh doanh thay đổi, đối tượng bị tác động dễ tổn thương và thiệt hại nhiều nhất trong chuỗi sản xuất kinh doanh hay chuỗi liên kết sẽ là nông dân.
Tác động của TPP và yêu cầu đảm bảo lợi ích, cơ hội phát triển của nông dân Việt Nam đưa ra yêu cầu khách quan là cần có một chiến lược mới để phát triển nông nghiệp Việt Nam tương ứng.
Nhận định về chính sách cho người nông dân trong thời gian qua, ông Hoàng Trọng Thủy, nguyên Tổng biên tập Tạp chí Nông thôn mới, cho biết: Suốt giai đoạn 2009-2014, Nhà nước ban hành tới 28 chính sách tương đối lớn về nông nghiệp, phân ra các lĩnh vực như đất đai, vốn tín dụng, sản xuất khuyến nông, thương mại và nông sản, dân sinh và nông thôn mới, khoa học công nghệ…
Tuy nhiên, chính sách về khoa học kỹ thuật khá ít. Trong khi đó, để hội nhập, người nông dân phải vượt qua 4 “đỉnh núi” là vốn, khoa học kỹ thuật, thương hiệu và thị trường. Vì thế, thời gian tới, chính sách cần điều chỉnh lại cơ cấu cho phù hợp.
Trong hệ thống các chính sách, điều đáng bàn là bóng dáng của người nông dân khá mờ nhạt, nhất là ở khâu đàm phán hợp đồng. Nông dân luôn được cho là chủ thể của sản xuất nông nghiệp, cứ khoác cho nông dân áo vua nhưng không được sở hữu đất đai, không có quyền định giá sản phẩm của mình,… thì làm chủ kiểu gì? Rõ ràng, chính sách thời gian tới phải đổi thay điều này, trao cho nông dân thực quyền._
Một trong những chính sách được cho là tồn tại nhiều bất cập hiện nay là chính sách bồi thường đất nông nghiệp, ưu tiên giải quyết việc làm, hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp và đào tạo việc làm cho nông dân.
Có những chính sách mục tiêu hỗ trợ nông dân nhưng thực tế người nông dân được hưởng lợi rất ít. Ông Hồ Công Nguyên, Phó Chủ tịch UBND huyện Vũng Liêm (Vĩnh Long), dẫn chứng: Với chính sách hỗ trợ lãi suất cho mua lúa xuất khẩu của Chính phủ, mục tiêu là để mua lúa cho nông dân với giá hợp lý, bảo đảm cho nông dân có lãi, nhưng thực tế chính sách này chỉ hỗ trợ cho DN.
Chính sách không phải là ban phát mà phải tạo động lực, kích thích để người dân tự phát huy nội lực của mình
Tự phát huy sức mạnh
Theo nhiều chuyên gia, trong giai đoạn hội nhập, cần phải thay đổi quyết liệt tư duy làm chính sách. Muốn tháo gỡ khó khăn cho nông nghiệp, cần nhất chính là chính sách, song chính sách phải đúng và “trúng”. Cần thay đổi thể chế giúp DN đầu tư vào lĩnh vực nông nghiệp nông thôn, kết nối nông dân với thị trường. Chính phủ cần quyết tâm bỏ lợi ích của mình, đặt lợi ích DN, nhất là lợi ích của nông dân lên trên. Mạnh dạn rút bớt điều kiện, giúp DN, nông dân tiếp cận thị trường sản xuất kinh doanh trong bối cảnh mới.
Ông Đặng Kim Sơn, nguyên Viện trưởng Viện Chính sách và Chiến lược phát triển Nông nghiệp nông thôn (IPSARD), cho rằng 30 năm sau đổi mới có ba giai đoạn chính sách dành cho nông nghiệp, nông dân, nông thôn.
Đầu tiên là chính sách “cởi trói”, trả quyền cho nông dân tự do hóa thương mại. Chính phủ trực tiếp chỉ đạo từ trên xuống dưới, cụ thể tới mức “trồng cây gì, nuôi con gì”.
Thứ hai là chính sách tạo hành lang, Chính phủ không “cầm tay chỉ việc” quá nhiều mà chuyển sang quản lý, giám sát, định hướng giúp người nông dân… Đây là điều kiện để đẩy mạnh xuất khẩu nông sản, giúp nông nghiệp Việt Nam tiến vào thị trường thế giới. _
Thời điểm hiện tại là giai đoạn Chính phủ kiến tạo, mở đường, phối hợp phục vụ người dân._
“Trước đây, có nhiều cách hiểu cho rằng, chính sách đơn giản là gói tiền lớn của Nhà nước để đem ra chia, hỗ trợ cho một số đối tượng. Cách hiểu đó hoàn toàn sai. Chính sách không phải là ban phát mà phải tạo động lực, kích thích để người dân tự phát huy nội lực của mình. Chính phủ nên đầu tư tiền vào cơ sở hạ tầng, khuyến nông, nghiên cứu khoa học, hỗ trợ nông dân khởi nghiệp, kết nối thị trường,… chứ không để nông dân ỷ lại vào sự hỗ trợ”- ông Sơn nói.
Thu Hường