Điều 15, Luật ngân sách 2015 có hiệu lực thi hành từ năm ngân sách 2017 đã sửa đổi, bổ sung nhiều nội dung quan trọng với mục tiêu là nâng cao tính minh bạch, dân chủ và công khai trong công tác quản lý ngân sách nhà nước (NSNN). Tuy nhiên, theo các chuyên gia kinh tế, hiện nay Việt Nam hoặc là “ít” hoặc “không” công khai thông tin ngân sách.
Báo cáo thiếu, chậm
Chuyên gia kinh tế Vũ Đình Ánh phải thừa nhận rằng khi nghiên cứu về ngân sách nhà nước, ông gặp rất nhiều khó khăn trong vấn đề số liệu, và thường ông phải sử dụng số liệu của nước ngoài.
Lấy dẫn chứng, ông Ánh cho biết ngay với bản tin nợ công được Bộ Tài chính công bố trên website cũng chỉ dừng lại ở bản tin số 3 tức vào tháng 11/2014, cách rất xa so với thời điểm hiện tại.
Thậm chí, một số diễn giả còn cho biết, theo báo cáo đề xuất dự toán ngân sách nhà nước phải được công khai chậm nhất là 05 ngày làm việc. Nhưng trên thực tế, đến ngày 18/10/2016, trước kỳ họp thứ 2, QH khoá XIII khai mạc, các đại biểu vẫn chưa nhận được dự thảo ngân sách và cho biết “Khi nào ra họp mới được nhận tài liệu”.
Đánh giá về tình trạng này, các chuyên gia cho rằng hầu hết những đánh giá, báo cáo kiểm toán ngân sách nhà nước của Việt Nam được công bố khá chậm và muộn hơn rất nhiều so với tiêu chuẩn quốc tế đưa ra. Đó là chưa kể trong những báo cáo ấy, những chi tiết quan trọng thường để trống.
Những số liệu mà Việt Nam công bố mới chỉ mới dừng ở mức tổng thu, tổng chi và cân đối ngân sách trong khi thiếu những phần chi tiết và minh họa đi kèm về tình hình phân bổ ngân sách phân theo cấp, ngành, lĩnh vực, đối tượng, đơn vị…
Phó giáo sư, tiến sỹ Vũ Sỹ Cường (Học viện Tài chính) cho biết rằng thực tế hiện nay, chỉ có các cơ quan nhà nước làm dự toán, còn việc tham vấn các tổ chức, chuyên gia là ít hay thậm chí không có. “Cách làm này trái ngược so với các nước trên thế giới”, ông Cường cho hay.
|
Một số chuyên gia cho rằng Việt Nam rất chậm báo cáo thông tin ngân sách
Theo ông Cường, ở các nước tiên tiến trên thế giới, quy trình lập dự toán ngân sách sẽ bao gồm cả sự phản biện của các chuyên gia phản biện độc lập. Các con số số thu, chi cụ thể từng lĩnh vực như thu từ các khu vực nông nghiệp, công nghiệp là bao nhiêu, thu từ doanh nghiệp lớn ra sao, khoản thu từ các doanh nghiệp nhỏ như thế nào… được công khai. “Điều này nhằm giúp giảm sai số trong dự toán”, ông Cường khẳng định.
Trong khi đó, ở Việt Nam, đại diện Học viện Tài chính đánh giá là quy trình làm dự toán của Việt Nam hầu như chỉ khép kín. Các con số thu – chi không rõ ràng hoặc chậm công bố. Chính vì vậy, mới có tình trạng các chuyên gia khó đánh giá chính xác được tình hình ngân sách nhà nước. Bởi “có biết đâu mà đánh giá”, ông Cường nói.
Công khai, nhưng phải minh bạch
Theo các chuyên gia, hiện vai trò của Quốc hội trong việc bàn và quyết định chi ngân sách thấp: dự án trên 1 tỷ USD mới được biết và bàn, trong khi ở địa phương và nhiều dự án dưới mức chi này thì không được biết.
Ts. Nguyễn Chí Dũng (Uỷ ban Pháp chế – Quốc hội) băn khoăn là vừa qua, nhiều dự án hàng nghìn tỷ đồng phải “đắp chiếu” hoặc không hiệu quả. Vậy vai trò của cá nhân quyết định chi đầu tư thế nào, Quốc hội có biết khi quyết định đầu tư những dự án này không? Trong khi đó, bà Dương Thị Việt Anh, Giám đốc điều hành Trung tâm Phát triển và Hội nhập (CDI), chia sẻ: “Công khai dự thảo ngân sách chiếm số điểm lớn trong vòng khảo sát minh bạch ngân sách. Năm nay, ta vẫn không công khai dự thảo dự toán thì tôi băn khoăn về chỉ số công khai minh bạch ngân sách năm tiếp theo,” đại diện CDI nói.
Lý giải cho sự chậm trễ ấy, ông Cường cho biết, do hiện nay, hệ thống ngân sách của Việt Nam hiện vẫn lồng ghép 4 cấp, từ Trung ương tới tỉnh, huyện, xã.
Điều này đồng nghĩa là các cấp phải đợi tổng hợp thu, chi từ xã, tới huyện rồi mới chuyển lên các cấp cao hơn. Quá trình này, theo ông Cường, thông thường phải tốn tới 4-5 tháng. Quy trình này có điểm lợi là đảm bảo tính thống nhất nhưng ông cũng chỉ ra mặt trái là lạc hậu, trùng lặp và đặc biệt tốn thời gian.
“Nước khác thì Trung ương chỉ làm dự toán phần của Trung ương và phần chia cho địa phương. Các địa phương chia ra sao là việc của các địa phương. Trung ương không chờ địa phương tổng hợp,” ông nói.
Theo các chuyên gia, công khai và minh bạch cần có quá trình chứ chưa kỳ vọng đạt được hết tất cả các mục tiêu. Vì vậy, đây phải là một quá trình với những tiến độ và nội dung phải công khai từng năm theo Luật Ngân sách 2015.
Thanh Hoa
