Trong công cuộc này, vai trò hỗ trợ và chuyển giao năng lực từ Trung ương đến địa phương, cụ thể là sự đồng hành của Liên minh Hợp tác xã Việt Nam mà nòng cốt là Viện Khoa học Công nghệ và Môi trường và Trung tâm Xúc tiến thương mại và Đầu tư đã trở nên thiết yếu. Sự hỗ trợ này không chỉ dừng lại ở kỹ thuật canh tác mà còn mở rộng sang củng cố nền tảng pháp lý và trang bị công cụ chuyển đổi số, tạo ra một hệ sinh thái toàn diện, giúp các HTX trở thành nền tảng vững chắc cho công cuộc giảm nghèo bền vững.
Sức bật từ kinh tế tập thể
Trong quá trình phát triển kinh tế xã hội, Lai Châu đã xác định rõ: Phát triển kinh tế tập thể, đặc biệt là mô hình HTX, là giải pháp cốt lõi để tạo việc làm, nâng cao thu nhập và giảm nghèo lâu dài. HTX không chỉ là tổ chức kinh tế mà còn là môi trường để thành viên được tiếp cận vốn ưu đãi, áp dụng kỹ thuật mới, chia sẻ kinh nghiệm sản xuất và cùng xây dựng thương hiệu sản phẩm.
Tính đến cuối năm 2024, toàn tỉnh Lai Châu đã có 363 HTX đang hoạt động hiệu quả, với vốn điều lệ đăng ký hơn 1.199 tỷ đồng, thu hút 4.652 thành viên. Đây là nền tảng liên kết vững chắc, mang lại những kết quả kinh tế đáng khích lệ.
Cụ thể là các HTX đã tạo việc làm thường xuyên cho 3.716 lao động, với thu nhập bình quân đạt khoảng 53 triệu đồng/người/năm. Doanh thu trung bình của mỗi HTX đạt khoảng 1,2 tỷ đồng/năm – con số này cao hơn hẳn so với mức thu nhập từ sản xuất nông nghiệp truyền thống ở miền núi.
Sự phát triển mạnh mẽ của HTX đã góp phần quan trọng vào thành quả giảm nghèo chung của tỉnh. Tỷ lệ hộ nghèo của Lai Châu giảm trung bình 3,94%/năm trong giai đoạn 2021–2024. Đến cuối năm 2024, tỷ lệ hộ nghèo còn 19,46% và hộ cận nghèo còn 9,33%.
 |
|
Người dân, HTX Ứng Thìn được hỗ trợ con giống, kỹ thuật, bao tiêu đầu ra để phát triển sản xuất. |
Giảm nghèo ở Lai Châu không chỉ là “thoát nghèo thu nhập” mà còn là nâng cao chất lượng sống toàn diện. Các chỉ tiêu về hạ tầng và dịch vụ xã hội cũng được cải thiện rõ rệt: 99%–100% số xã có đường ô tô đến trung tâm, trạm y tế và trường học kiên cố; 98,3% trẻ em nghèo đi học đúng độ tuổi; 92% hộ nghèo sử dụng nước hợp vệ sinh.
Thực tế đã chứng minh, khi các HTX được hỗ trợ áp dụng chuyển đổi số, thương mại điện tử, đào tạo kỹ năng marketing và đầu tư máy móc, công nghệ mới, chất lượng sản phẩm được nâng lên rõ rệt và thị trường tiêu thụ mở rộng.
Tiêu biểu như HTX Ứng Thìn (xã Bum Tở) ngoài sản xuất chè còn chăn nuôi lợn đen bản địa theo hướng hữu cơ gắn với sản phẩm OCOP. HTX trực tiếp hỗ trợ các hộ dân có hoàn cảnh khó khăn tại xã Bum Tở phát triển sản xuất theo quy trình và bao tiêu đầu ra. Đến nay, thu nhập bình quân của thành viên và hộ liên kết đạt từ 6 – 7 triệu đồng/người/tháng. Qua đó, không chỉ giúp nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của người dân mà còn góp phần thực hiện mục tiêu giảm nghèo bền vững và phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Đây là một trong những hình mẫu phát triển kinh tế tập thể gắn với giảm nghèo.
Điều đặc biệt là HTX Ứng Thìn đã tiếp tục nhận được sự hỗ trợ của Trung tâm Xúc tiến thương mại và Đầu tư, (Liên minh HTX Việt Nam). Chính vì vậy, năm 2025, HTX tiếp tục triển khai “Dự án liên kết sản xuất chăn nuôi lợn đen bản địa theo hướng hữu cơ gắn với sản phẩm OCOP”, trực tiếp hỗ trợ các hộ dân có hoàn cảnh khó khăn tại xã Bum Tở phát triển sản xuất, nâng cao đời sống.
HTX Dung Bảo (xã Than Uyên) cũng là điển hình cho mô hình chăn nuôi bò sinh sản theo hướng liên kết. HTX hỗ trợ các hộ gia đình vốn vay cộng đồng và kỹ thuật chăm sóc, giúp nhiều hộ nghèo tăng thu nhập gấp 2–3 lần so với trước. Người dân không còn nuôi đơn lẻ mà hình thành đàn lớn, áp dụng quy trình khoa học, giảm rủi ro dịch bệnh.
Còn tại HTX Nông - Công nghiệp và Thương mại Du lịch Than Uyên, mô hình này thành công trong phát triển nghề nuôi cá trên lòng hồ thủy điện. Với doanh thu đạt hơn 3 tỷ đồng/tháng và thu nhập bình quân trên 10 triệu đồng/người/tháng cho 30 lao động, HTX Than Uyên đã được bình chọn là một trong 150 đơn vị Hàng Việt Nam được người tiêu dùng yêu thích, khẳng định giá trị thương hiệu và sức mạnh của liên kết.
Nâng cao năng lực cốt lõi
Để các HTX có thể phát huy tối đa vai trò là “đòn bẩy” kinh tế, việc củng cố năng lực quản trị, hiểu biết pháp luật và trang bị công cụ hiện đại là yếu tố quyết định. Đây chính là nhiệm vụ then chốt mà Viện Khoa học Công nghệ và Môi trường, Trung tâm Xúc tiến thương mại và Đầu tư và Liên minh HTX tỉnh Lai Châu phối hợp triển khai.
Từ đầu năm 2025, Liên minh HTX tỉnh Lai Châu đã phối hợp với Viện Khoa học công nghệ và Môi trường, các địa phương tổ chức lớp tập huấn quan trọng cho hàng chục học viên đại diện cán bộ quản lý HTX, Tổ hợp tác và hộ nông dân.
 |
|
Viện Khoa học Công nghệ và Môi trường tập huấn cho các HTX, tổ hợp tác ở Lai Châu. |
Nội dung tập huấn tập trung vào những trụ cột chính, có tính thời sự và cấp thiết cao. Trong đó, việc hỗ trợ HTX, tổ hợp tác “Tìm hiểu Luật HTX năm 2023 và các văn bản hướng dẫn thi hành” là hoạt động thiết thực nhằm phổ biến những điểm mới của Luật HTX được Quốc hội thông qua. Luật mới kỳ vọng tạo ra khung pháp lý thông thoáng, thúc đẩy mạnh mẽ sự phát triển của khu vực kinh tế tập thể.
Ngoài ra, Viện Khoa học Công nghệ và Môi trường đã hỗ trợ các HTX, tổ hợp tác, người dân ứng dụng chuyển đổi số và thương mại điện tử trong tổ chức sản xuất và quản lý vì đây là xu thế không thể đảo ngược trong bối cảnh kinh tế hiện đại.
TS. Lê Tuấn An – Viện Trưởng Viện Khoa học Công nghệ và Môi trường, đã nhấn mạnh: “Việc tổ chức các lớp tập huấn không chỉ giúp cán bộ và thành viên HTX, Tổ hợp tác nắm bắt kịp thời các nội dung quan trọng của Luật HTX 2023, mà còn trang bị thêm kiến thức về ứng dụng chuyển đổi số và thương mại điện tử trong sản xuất, tiêu thụ sản phẩm, từ đó nâng cao hiệu quả kinh tế, thúc đẩy giảm nghèo.
Các lớp đào tạo đã đi sâu vào lý thuyết gắn với thực tiễn, giúp học viên hiểu rõ hơn về cách thức vận hành HTX theo Luật mới, đồng thời tiếp cận các công cụ số để giúp lãnh đạo HTX quản lý thành viên, vốn điều lệ, quy trình sản xuất một cách minh bạch, hiệu quả hơn, đúng với tinh thần của Luật HTX 2023.
Qua đó, các HTX được đào tạo kỹ năng marketing, bán hàng online, giúp các sản phẩm đặc sản của Lai Châu như chè Shan tuyết, cá nước lạnh, hay các cây dược liệu... tiếp cận trực tiếp đến người tiêu dùng trên toàn quốc và quốc tế, phá vỡ rào cản địa lý và tránh sự phụ thuộc vào thương lái trung gian.
Có thể thấy, sự phối hợp hiệu quả giữa Viện Khoa học Công nghệ và Môi trường, Trung tâm Xúc tiến thương mại và Đầu tư và Liên minh HTX tỉnh (địa phương) trong việc chuyển giao kiến thức pháp lý và công nghệ số, hoặc hỗ trợ người dân, HTX kỹ thuật sản xuất, kinh doanh là minh chứng cho cách tiếp cận toàn diện, lấy HTX làm trung tâm để thúc đẩy phát triển kinh tế tập thể cũng như giảm nghèo.
Nhân tố quan trọng
Thành tựu giảm nghèo ấn tượng của Lai Châu là kết quả của nhiều yếu tố cộng hưởng, trong đó, sự hỗ trợ kỹ thuật từ Viện Khoa học Công nghệ và Môi trường chỉ là một phần quan trọng vào sự chuyển đổi nhận thức, biến người dân thành chủ thể.
Ngay như sự thành công của mô hình HTX tại Lai Châu đã chứng minh vai trò dẫn dắt của các HTX. Trong đó, HTX là chủ thể để ưu tiên bố trí vốn tín dụng ưu đãi từ ngân hàng chính sách, vốn từ Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững, giúp người dân và HTX có điều kiện đầu tư ban đầu, vượt qua rào cản vốn.
HTX cũng là đối tượng chính để ngành chức năng huy động lực lượng cán bộ khuyến nông, khuyến ngư, chuyên gia kỹ thuật (trong đó có đội ngũ của Viện Khoa học Công nghệ và Môi trường) trực tiếp “cầm tay chỉ việc” cho từng hộ, giúp họ chuyển đổi từ sản xuất manh mún sang áp dụng quy trình khoa học, từ đó chi phí sản xuất giảm 10−15%, năng suất tăng 20−25%.
Sự thay đổi không thể bền vững nếu người dân chỉ là người thụ hưởng thụ động. Do đó, Liên minh HTX Việt Nam và Liên minh HTX tỉnh Lai Châu đã và đang không ngừng giúp các địa phương kiên trì tuyên truyền để người dân tham gia HTX. Do đó, HTX ở Lai Châu thực sự vận hành như một doanh nghiệp cộng đồng: giảm chi phí đầu vào nhờ mua chung vật tư, chia sẻ kiến thức, nâng cao năng lực thương lượng với thương lái, đảm bảo giá bán ổn định, tránh tình trạng “được mùa rớt giá”.
Những kết quả đạt được cho thấy HTX không chỉ giúp “thoát nghèo” mà còn mở ra triển vọng “làm giàu bền vững” ngay trên quê hương. Với đà này, dự kiến đến cuối năm 2025, Lai Châu sẽ phấn đấu đạt mục tiêu giảm số hộ nghèo còn 3,68%, đồng thời đạt hoặc vượt các chỉ tiêu về y tế, giáo dục, hạ tầng.
Có thể thấy, sự đồng hành của Viện Khoa học Công nghệ và Môi trường (Liên minh HTX Việt Nam) trong việc chuyển giao công nghệ và hỗ trợ củng cố năng lực quản trị, pháp lý cho HTX chính là một mảnh ghép quan trọng trong bức tranh giảm nghèo tổng thể của Lai Châu. Khi chính sách đúng được thực thi quyết liệt, lấy người dân làm trung tâm và khơi dậy sức mạnh cộng đồng, các mô hình HTX ở Lai Châu sẽ tiếp tục khẳng định vai trò là “đòn bẩy” phát triển kinh tế – xã hội, biến mục tiêu “đủ ăn, đủ mặc” thành khát vọng “làm giàu bền vững” cho đồng bào vùng cao, góp phần củng cố an ninh trật tự khu vực biên giới.
Minh Nhương
