Theo kế hoạch điều chỉnh lần hai, tính đến ngày 30/11, thị trường TPCP cũng đã đạt hơn 98% kế hoạch huy động vốn qua kênh trái phiếu cho cả năm. Tháng cuối cùng trong năm, việc huy động gần 2% còn lại không quá khó dù với sự tăng nhanh của tỷ giá hai tuần qua, việc đầu tư TPCP của các tổ chức tài chính đã chậm lại và lãi suất – giá vốn huy động TPCP – đã bị đẩy lên cao hơn.
Một năm bội thu
Rất nhiều chuyên gia kinh tế nhận định, năm 2016 là năm thành công rực rỡ nhất của thị trường trái phiếu từ ngày thành lập đến nay. Nếu như giờ này năm ngoái, Kho bạc Nhà nước (KBNN) mới chỉ hoàn thành “già nửa” kế hoạch và chỉ thực sự “thở phào” sau khi Quốc hội chính thức cho phép phát hành trở lại trái phiếu kỳ hạn ngắn (dưới năm) thì năm nay, kết thúc 10 tháng, việc huy động TPCP đã vượt 108% kế hoạch ban đầu (250.000 tỷ đồng).
Nếu so với kế hoạch điều chỉnh mới nhất (phát hành thêm 31.000 tỷ đồng, lên mức 281.000 tỷ đồng) thì đến nay, Bộ Tài chính đã phát hành thành công hơn 277.000 tỷ đồng TPCP, đạt hơn 98% kế hoạch huy động vốn qua kênh trái phiếu cho cả năm.
Điểm khác biệt dễ thấy của năm nay là rổ phát hành của KBNN đa dạng nhất từ trước cho đến nay về mặt kỳ hạn. Việc có thêm sự xuất hiện của các kỳ hạn 7 năm, 20 năm, 30 năm không những tăng nguồn cung, giúp đáp ứng các nhu cầu khác nhau của thị trường mà còn góp phần tạo nên một đường cong lợi suất chuẩn, làm tham chiếu cho các thị trường khác.
Theo đó, ngày 30/11, KBNN đã bán hết 2.900 tỷ đồng trái phiếu 5 năm trong tổng khối lượng gọi thầu 4.000 tỷ đồng cho hai loại kỳ hạn 5 năm (3.000 tỷ đồng) và 7 năm (1.000 tỷ đồng). Lãi suất trúng thầu của phiên là 5,25%/năm, cao hơn 0,05%/năm so với lãi suất trúng thầu phiên trước đó ngày 23/11.
Trước đó, KBNN đã huy động được gần 1.376 tỷ đồng TPCP kỳ hạn 5 năm (tỷ lệ thành công 70%) song với lãi suất phát hành bị đẩy lên khá cao, từ mức 4,9%/năm (tại phiên đấu thầu ngày 4/10) lên mức 5,25%/năm. Với khối lượng đáo hạn là 109.000 tỷ đồng, khối lượng phát hành TPCP ròng trong tuần vừa rồi là 165.000 tỷ đồng.
Chiếm tỷ trọng lớn nhất là kỳ hạn 5 năm với 58%, tiếp đến là kỳ hạn 15 năm với 11%, kỳ hạn ba năm và 7 năm đều có tỷ trọng 9%; kỳ hạn 30 năm là 7%, còn lại là kỳ hạn 10 năm và 20 năm.
Theo lý giải của các chuyên gia, thị trường TPCP năm nay sôi động bởi thanh khoản hệ thống ngân hàng dồi dào trong khi tín dụng không tăng trưởng nhanh như kỳ vọng.
Thực tế, thị trường TPCP năm nay chứng kiến sự tham gia mạnh mẽ của các nhà băng. Tính đến hết tháng 9, tổng lượng vốn ròng rót vào đây là 141.923 tỷ đồng (tăng khoảng 60.000 tỷ đồng so với thời điểm 20/6/2016). Lượng tiền dư ra giữa hai thời điểm 20/6 và 20/9 chỉ tăng thêm 24.000 tỷ đồng nhưng lượng đầu tư tăng thêm vào TPCP lại lên tới 60.000 tỷ đồng. Theo các chuyên gia kinh tế, trong quý III/2016, kênh TPCP tiếp tục hút một lượng lớn vốn dư thừa của hệ thống ngân hàng.
Dù thị trường TPCP sôi động nhưng các chuyên gia cũng đánh giá vẫn còn nhiều hạn chế như nghèo nàn về sản phẩm, thiếu hụt công cụ phòng ngừa rủi ro cũng như phương tiện kinh doanh trong xu hướng lãi suất tăng lên; nhà đầu tư trên thị trường chưa được đa dạng, chủ yếu phụ thuộc vào khối ngân hàng thương mại…
Rủi ro tiềm ẩn
Có ý kiến lo ngại rằng việc các ngân hàng đẩy mạnh mua vào một lượng lớn TPCP từ đầu năm đến nay có thể sẽ mang đến những rủi ro tiềm ẩn trong tương lai gần.
Theo phân tích của các chuyên gia, thời gian qua, tỷ giá liên tục có biến động, lãi suất liên ngân hàng cũng tăng, thanh khoản cuối năm sẽ giảm, nguy cơ lạm phát quay trở lại. Tâm lý này có thể kích hoạt làn sóng bán tháo TPCP trên thị trường và đẩy lợi suất tăng mạnh.
Bên cạnh đó, các chuyên gia cho rằng, hiện nay, các ngân hàng chủ yếu dùng nhiều phần vốn trung hạn để mua TPCP dài hạn, thậm chí rót vốn vào cả kỳ hạn 15-20 năm thay vì chỉ mua kỳ hạn ngắn 3-5 năm như trước đây. Hiện tượng này có thể đẩy danh mục đầu tư TPCP của các ngân hàng vào trạng thái bất lợi hơn khi lãi suất tăng lên và gây ra những khó khăn tiềm ẩn về thanh khoản cho hệ thống.
Lo ngại rủi ro cho thị trường cũng được Hiệp hội Trái phiếu Việt Nam cảnh báo. Ông Đỗ Ngọc Quỳnh, Tổng Thư ký Hiệp hội, cho rằng cần xây dựng và duy trì các mức lãi suất tham chiếu chuẩn trên thị trường và cho phép bán khống, phát hành lãi suất thả nổi, lãi suất gắn với lạm phát.
Để tăng mức độ hấp dẫn đối với nhà đầu tư nước ngoài, cơ quan quản lý cũng cần cho phép sử dụng chính sách thuế phí linh hoạt hơn bởi mức thuế 10% trên lãi coupon và 0,1% trên mỗi giao dịch bán hiện nay đang là rào cản khá lớn hạn chế sự tham gia của khối này…
Thực tế, TPCP là khoản nợ của Chính phủ nhưng có độ rủi ro an toàn cao nhất trong tất cả các khoản tín dụng. Bởi vậy, ở các nước khác, khi phát hành TPCP, họ đã ban hành các loại công cụ khác nhau để hỗ trợ thị trường trước những rủi ro.
Tuy nhiên, tại Việt Nam, với công cụ nợ ngắn hạn thì ta có tín phiếu dưới một năm. Đối với công cụ nợ dài hạn thì chúng ta có trái phiếu. Thứ trưởng Bộ Tài chính Trần Xuân Hà, cho biết: “Hiện nay, Bộ Tài chính đang tập trung vào các loại kỳ hạn nợ 3 năm, 5 năm, 10 năm để tạo thành chuẩn mực cho thị trường trong việc xác định lãi suất”.
Huyền Anh