Ông Đỗ Ngọc Quỳnh, Tổng thư ký Hiệp hội Thị trường Trái phiếu Việt Nam, cho biết hiện có khoảng 50 triệu người có tài khoản ngân hàng và lượng tiền gửi dân cư trong hệ thống ngân hàng khoảng hơn 5 triệu tỷ đồng. Trong khi lãi suất đang có xu hướng giảm và hiểu biết của người dân, nhà đầu tư về thị trường tài chính ngày càng tăng lên thì nhu cầu tìm kiếm lợi nhuận từ các kênh đầu tư có lãi suất cao như trái phiếu doanh nghiệp sẽ tăng.
Dấu hiệu tăng nhanh và nóng
Theo thống kê của Hiệp hội Thị trường trái phiếu Việt Nam, từ đầu năm đến nay, giá trị phát hành trái phiếu doanh nghiệp đã lên tới 430.000 tỷ đồng, tăng 27% so với cùng kỳ năm trước. Dẫn đầu là ngành bất động sản với 72.000 tỷ đồng, chiếm 40%; ngân hàng là 116.000 tỷ đồng, chiếm hơn 30% tổng giá trị phát hành.
Các chuyên gia nhận định, từ nay đến cuối năm tiếp tục là cao điểm gọi vốn qua kênh trái phiếu của nhiều doanh nghiệp. |
Chỉ trong 3 tuần đầu tháng 11/2021 đã có tổng cộng 20 đợt phát hành riêng lẻ trái phiếu doanh nghiệp với tổng giá trị phát hành trên 10.200 tỷ đồng. Các chuyên gia nhận định, từ nay đến cuối năm tiếp tục là cao điểm gọi vốn qua kênh trái phiếu của nhiều doanh nghiệp.
Theo đánh giá của các chuyên gia, tháng cuối năm, các doanh nghiệp sẽ đẩy mạnh hoạt động sản xuất kinh doanh nên nhu cầu vốn là rất lớn, trong khi việc vay vốn từ các tổ chức tín dụng không dễ dàng, đặc biệt đối với bất động sản, xây dựng, bởi đây là lĩnh vực được các ngân hàng đánh giá có nhiều rủi ro. Khi giới hạn tín dụng cho lĩnh vực bất động sản liên tục bị khống chế thì việc phát hành trái phiếu được cho là “cửa” để các doanh nghiệp huy động vốn.
Tuy nhiên, bên cạnh những tác động tích cực đối với doanh nghiệp, việc phát hành trái phiếu riêng lẻ cũng bộc lộ nhiều rủi ro cho nhà đầu tư và có nguy cơ gây mất an ninh, an toàn nền tài chính quốc gia.
Thống kê của Hiệp hội Thị trường trái phiếu Việt Nam cho thấy, gần 1/3 (26%) lượng trái phiếu phát hành của ngành bất động sản, xây dựng không có tài sản đảm bảo hoặc đảm bảo bằng cổ phần và doanh nghiệp chưa được thực hiện xếp hạng tín nhiệm độc lập, gây nên những nghi ngại về rủi ro vỡ nợ không kiểm soát được.
Bộ trưởng Bộ Tài chính Hồ Đức Phớc cho biết, một nửa các trái phiếu doanh nghiệp phát hành riêng lẻ là không có tài sản đảm bảo (trong đó, trái phiếu do các tổ chức tín dụng và công ty chứng khoán phát hành chiếm 76%) đang "có dấu hiệu tăng nhanh và nóng", tiềm ẩn nguy cơ gây hậu quả cho nền kinh tế.
Cụ thể, trong 300 doanh nghiệp phát hành riêng lẻ, chỉ khoảng 20 doanh nghiệp phát hành trái phiếu có tài sản đảm bảo, chủ yếu là bất động sản, chứng khoán, chương trình, dự án. Tuy nhiên, Bộ Tài chính đánh giá, chất lượng tài sản đảm bảo chủ yếu là các dự án, tài sản hình thành trong tương lai hoặc cổ phiếu của doanh nghiệp. Giá trị của các tài sản này thường không định giá được chính xác hoặc có biến động mạnh theo diễn biến thị trường.
Nhận định về những rủi ro của thị trường trái phiếu doanh nghiệp, ông Đỗ Ngọc Bảo, Phó Tổng giám đốc Công ty Chứng khoán Kiến Thiết cho rằng, nhiều doanh nghiệp đang gặp khó khăn về tài chính, thậm chí không thể kinh doanh bình thường, nên bắt buộc phải huy động vốn bằng kênh trái phiếu để xử lý những vấn đề khó khăn đó.
“Nhìn về dài hạn chưa chắc những doanh nghiệp này tạo ra được nguồn lợi nhuận tốt để có thể thanh toán đủ gốc, lãi cho nhà đầu tư là những người mua trái phiếu của họ”, ông Bảo nói.
Đáng lưu ý, nhà đầu tư mua trái phiếu doanh nghiệp bất động sản chủ yếu là ngân hàng cùng nằm trong hệ sinh thái kinh doanh. Điều này có thể hiểu là “tay phải bán cho tay trái” khiến cho "sức khoẻ" của doanh nghiệp không được phản ánh đúng bản chất.
Siết chặt việc “bán giấy gọi tiền”
Trước tình trạng này, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) vừa ban hành Thông tư 16 siết lại việc mua, đầu tư trái phiếu của các tổ chức tín dụng nhằm giảm đà chảy của dòng tiền này. Theo đó, các nhà băng có tỷ lệ nợ xấu dưới 3% mới được mua trái phiếu. Bên cạnh đó, nhà điều hành cũng cấm mua trái phiếu để góp vốn mua cổ phần hay để tăng quy mô vốn, hoặc cơ cấu nợ. Việc đưa ra quy định hạn chế các tổ chức tín dụng đầu tư mua trái phiếu doanh nghiệp có hiệu lực từ ngày 15/1/2022.
Ngày 3/12, Bộ Tài chính cũng ban hành văn bản yêu cầu thanh tra việc phát hành trái phiếu doanh nghiệp. Cụ thể, Bộ Tài chính yêu cầu Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (SSC) thanh tra, xử lý nghiêm những trường hợp vi phạm. Nếu có dấu hiệu lừa đảo, chiếm đoạt tài sản của nhà đầu tư thì khẩn trương chuyển hồ sơ sang cơ quan điều tra để xử lý.
Đồng thời, đẩy nhanh việc ban hành thông tư hướng dẫn giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ giữa các nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp theo trách nhiệm được giao tại Nghị định số 153 năm 2020. Giao Vụ Tài chính ngân hàng và các cơ quan liên quan tập trung phối hợp với Ủy ban Chứng khoán Nhà nước hoàn thiện pháp luật về phát hành trái phiếu doanh nghiệp.
Theo đánh giá của bà Trần Thị Khánh Hiền, Giám đốc phân tích - Công ty chứng khoán VNDriect, cơ quan quản lý có những biện pháp quản lý dòng vốn nóng chảy vào bất động sản, trong ngắn hạn thị trường bất động sản có những ảnh hưởng nhất định.
Khi nguồn vốn bị siết lại, doanh nghiệp bất động sản không thể đầu tư tràn lan, dùng vốn không có trọng tâm như trước nữa mà phải tập trung vào các dự án khả thi nhất, đưa sản phẩm ra thị trường nhanh nhất để có thể huy động vốn từ khách hàng. Khi nguồn cung tăng lên thì giá bất động sản sẽ ổn định thay vì tăng nóng như thời gian qua.
Trong khi đó, chuyên gia kinh tế, TS. Đinh Thế Hiển cho rằng, NHNN ban hành quy định về kiểm soát phát hành trái phiếu doanh nghiệp không phải chỉ nhắm vào doanh nghiệp bất động sản mà để đảm bảo an toàn hệ thống tín dụng.
"Cũng phải thừa nhận rằng tín dụng thời gian qua nghiêng về bất động sản quá, nên nếu có rủi ro trong thị trường bất động sản thì hệ thống tài chính gặp rủi ro. Như vậy có thể hiểu rằng quy định siết phát hành trái phiếu doanh nghiệp này là bước tiếp theo trong lộ trình đảm bảo an toàn hệ thống tài chính quốc gia mà Chính phủ, Bộ Tài chính và NHNN đang thực hiện những năm qua", ông Hiển giải thích.
Tăng cường thanh tra, kiểm tra phát hành trái phiếu doanh nghiệp
Ngày 3/12, Văn phòng Chính phủ ban hành Công điện số 8857/CĐ-VPCP về tăng cường công tác quản lý, thanh tra, kiểm tra việc phát hành trái phiếu doanh nghiệp. Công điện nêu rõ: Thị trường trái phiếu doanh nghiệp là kênh huy động vốn trung và dài hạn quan trọng của doanh nghiệp theo đúng chủ trương của Chính phủ về phát triển cân bằng giữa thị trường vốn và thị trường tiền tệ, tín dụng... Tuy nhiên, thời gian vừa qua, các doanh nghiệp đã tăng cường huy động vốn thông qua phát hành trái phiếu doanh nghiệp theo hình thức phát hành riêng lẻ với quy mô lên tới trên 436 nghìn tỷ đồng trong 11 tháng đầu năm 2021, tăng trên 23,4% so với cùng kỳ năm 2020, tiềm ẩn nhiều rủi ro. Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính yêu cầu Bộ Tài chính khẩn trương thực hiện thanh tra, kiểm tra, giám sát việc tuân thủ pháp luật về phát hành và sử dụng vốn thu được từ phát hành trái phiếu, nhất là phát hành trái phiếu riêng lẻ của các doanh nghiệp bất động sản, của tổ chức tín dụng có liên quan đến doanh nghiệp bất động sản, các doanh nghiệp có khối lượng phát hành lớn, lãi suất cao, các doanh nghiệp có kết quả kinh doanh thua lỗ, các doanh nghiệp phát hành không có tài sản bảo đảm… báo cáo Thủ tướng Chính phủ trước ngày 15/12/2021. Bộ Tài chính khẩn trương rà soát các quy định pháp luật liên quan đến thị trường trái phiếu doanh nghiệp và phát hành trái phiếu doanh nghiệp để kịp thời sửa đổi, bổ sung nhằm tăng cường hiệu lực, hiệu quả công tác quản lý, giám sát thị trường trái phiếu doanh nghiệp, bảo đảm thị trường phát triển lành mạnh, minh bạch, an toàn. NHNN chủ trì, phối hợp với các cơ quan liên quan tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra tình hình và hoạt động đầu tư trái phiếu doanh nghiệp của các tổ chức tín dụng, kịp thời phát hiện và cảnh báo các rủi ro và có biện pháp xử lý theo quy định, bảo đảm an toàn hệ thống các tổ chức tín dụng. Bộ Công an phối hợp với Bộ Tài chính, NHNN và các cơ quan có liên quan nắm bắt tình hình, tiếp nhận thông tin, vụ việc có dấu hiệu vi phạm pháp luật (nếu có) để xử lý nghiêm theo đúng quy định pháp luật. |
Thanh Hoa